Ruta 1 das mámoas de Monte Mirallo
Publicado: 9 Xaneiro 2012 Filed under: Comunidade de Montes de Cabeiro, Mámoas, Ruta 1 da mámoas, RUTAS 1 comentarioAs mámoas que conforman esta chaira son en total 35.
Decidimos dividir a ruta completa en dúas partes debido a que a páxina web na que van montadas só admite 25 puntos de referencia.
Nesta primeira etapa poderedes visitar 12 mámoas.
Lugar de partida
Esta primeira ruta para coñecer as mámoas de Monte Mirallo esténdese entre o campo de fútbol de Cabeiro e a Mámoa do Rei.
Premendo sobre a imaxe, obterase un acceso directo a Google Maps para poder chegar a calquera dos puntos de partida que elixamos para iniciar a ruta. En calquera dos puntos de partida hai un bo aparcadoiro.
A medida que imos percorrendo a ruta co móbil na man, iremos localizando cada un dos puntos indicados. Ao premer sobre cada un dos puntos numerados abrirase unha pequena introdución informativa e unha ligazón web para acceder a unha páxina onde están descritas as mámoas con máis detalle.
Ruta 2 das mámoas de Monte Mirallo
Publicado: 9 Xaneiro 2012 Filed under: Mámoas, Ruta 2 das mámoas, RUTAS Deixar un comentarioNesta segunda ruta, partimos da denominada Mámoa do Rei, a máis emblemática e espectacular das mámoas que compoñen este conxunto da Chan da Cruz.
Atravesando esta extensa chaira, en dirección norte, discorre a pista forestal que observades na imaxe inferior.
A ambos os lados do camiño podedes visitar 24 mámoas seguidas, configurando un bosque de túmulos que se percibe claramente cando o monte está limpo e sen maleza.
Lamentabelmente, a mámoa indicada co número 22 desapareceu nos últimos meses do ano 2011. Foi arrasada para crear unha explanada no medio de ningunha parte.
Tamén aproveitamos para visitar os gravados rupestres da Chan da Cruz, marcados co número 21 do noso percorrido.
Premendo sobre a seguinte imaxe da ruta, abrirase Google Maps e, dende esa aplicación, poderanse percorrer todos os puntos da ruta coa situación exacta de cada mámoa.
Ao premer sobre cada un dos puntos, abrirase un cadro de información cunha ligazón, nalgunhas das mámoas, a unha páxina web cunha descrición máis completa e detallada de cada unha delas.
Mámoa GA36045048 (Negros)
Publicado: 8 Abril 2013 Filed under: Comunidade de Montes de Negros, Mámoas Deixar un comentario
Localización
Esta mámoa pertence á Ruta 2 da mámoas de Monte Penide. No mapa aparece secuenciada neste itinerario co número 48.
Esta situada na contorna inmediata da denominada Mámoa do Rei, na encrucillada que existe nese lugar, ao pé do camiño que percorre a zona central desta gran chaira cara ao norte.
Dende a Mámoa do Rei e o propio camiño é perfectamente visíbel, xa que a súa dimensión é considerábel en circunferencia.
Descrición
As dimensións diametrais desta mámoa son 21 x 18,5 m. Estamos polo tanto ante un dos túmulos de tamaño grande de monte Mirallo, das que se conservan quince exemplares dos trinta e sete que se coñecen na actualidade.
A altura do túmulo chega a 1,25 m polo sueste.
Posúe furado de espoliación central.
Non conserva ningún ortóstato da cámara dolménica.
Pola superficie da mámoa obsérvanse cascallos soltos que puidesen corresponder á coiraza da mámoa.
Estado de conservación
Está bastante estragada e con moita perda de terra tumular.
Os constantes traballos intensivos forestais que se levan a cabo nesta chaira provocan que o continuo paso de maquinaria sobre os túmulos provoque a súa constante e paulatina perda de masa tumular e esmagamento das mámoas.
Sobre o túmulo pódense contar ata dezanove piñeiros plantados. Demasiadas árbores medrando sobre a mámoa e enterrando as súas raíces na masa tumular. Isto vai provocar a súa rápida desaparición.
É incomprensíbel que a estas alturas a comunidade de montes aínda manteña árbores sobre estes túmulos milenarios. O estrago que lles produce ás mámoas é infinitamente superior á ridícula ganancia que estes piñeiros lles poidan proporcionar.
Valoración final
Esta mámoa ten a importancia engadida de estar na área de influencia inmediata da Mámoa do Rei, e visualmente é moi tanto dende a mámoa do Rei coma do propio camiño.
Faise necesaria unha intervención de prevención que evite a progresiva desaparición desta mámoa por perda de masa tumular e esmagamento provocados polos traballos forestais.
Un entendemento entre administración local e a Comunidade de Montes permitiría realizar un cerramento protector de madeira, por exemplo, que impedise que tanto a maquinaria forestal como outros vehículos motorizados e mesmo as persoas tripen constantemente este túmulo.
Castro de Negros
Publicado: 1 Abril 2013 Filed under: Castro de Negros, Comunidade de Montes de Negros 1 comentario
Localización
A 335 metros sobre o nivel do mar, érguese esta maxestosa atalaia dominando a vila de Redondela e todo o val do Maceiras coa vía principal de comunicación que discorre aos seus pés: a Vía XIX de construción romana, hoxe en día continuada polo Camiño de Santiago.
Descrición
Este castro, coma a maioría dos asentamentos deste tipo existentes por Galicia, está situado nunha elevación estratéxica e defendida pola propia orografía. Unha elevación con pronunciadas pendentes ao seu arredor que ademais foi cerrada cunha muralla que circunda a parte máis accesíbel dende a montaña.
A coroa ten unhas dimensións aproximadas de 75 m (leste-oeste) x 50 m (norte-sur).
Na zona leste aparecen afloramentos graníticos, tanto no interior do recinto coma no bordo do terraplén que arrodea a coroa por esta parte.
Defensas
As vertentes norte, leste e sur presentan elevados terrapléns naturais que forman unha efectiva barreira natural defensiva.
A vertente occidental, a que mira cara ao monte Mirallo presenta un afloramento rochoso na propia coroa do castro que tamén fai de barreira natural, este afloramento continúase bordeando a zona sur da coroa cunha muralla defensiva de cachotería.
Esta muralla, aínda que evidente, está completamente esborrallada pola actividade forestal tan intensiva que está sufrindo este castro.
A zona occidental exterior á coroa está dominada toda ela por unha terraza natural a xeito de antecastro, onde se encontra tamén a entrada natural ao recinto.
Esta entrada vai bordeando a muralla pola zona sur ata chegar ao cumio da coroa no sueste.
No interior do recinto castrexo, a pesar das graves alteracións que sufriu, aínda son perceptíbeis os restos pétreos dalgunha vivenda.
Todo o interior do recinto permanece ermo e cuberto por herba, maleza e os eucaliptos da zona da muralla.
Nos bordos que arrodean esta atalaia natural podemos apreciar as profundas caídas deste cotarelo.
Antecastro
Cara ao sueste apreciamos entre eucaliptos un socalco anexo ao castro: trátase do antecastro propiamente dito, destinado normalmente aos animais ou labores agrícolas. Rodeando este polo leste e sur tamén existen profundos terrapléns.
Estado de conservación
O camiño polo que ascendemos a esta aldea fortificada é o mesmo que percorreron durante centos de anos os seus moradores, bordeando a súa amurada defensiva. Non obstante, a ruína que contemplamos na actualidade non responde en absoluto á grandeza e beleza deste enclave e da vida que durante séculos se desenvolveu no seu interior.
A muralla está completamente esborrallada, aínda que visíbel, con eucaliptos medrando indiscriminadamente entre as súas pedras. Para máis acelerada perda, na parte final deste camiño de entrada ao recinto foron chantadas hai moi pouco tempo unha serie de mesas de pedra para lecer da xente, e a muralla aberta en canal cunha escavadora para levar unha condución de auga ata o interior do castro, onde se dispuxo unha fonte de auga. A mesma escavadora foi abrindo unha gabia polo interior do castro ata a disposición final da fonte.
Cando chegamos ao cumio e entrada principal do recinto, asómbrannos as dúas torretas alí espetadas: unha correspondente ao control aéreo do aeroporto, que dende a propia vila de Redondela se pode ver cada noite como unha luz vermella sobre este curuto; e unha torre de alta tensión de condución eléctrica.
Camiñando por este recinto un sábese camiñando sobre a nosa historia antiga máis inmediata, aquela da que provimos máis directamente, a que nos transmitiu a nosa forma de ser, de relacionarnos coa terra, os animais e o mundo espiritual da natureza que aínda segue vivo en tantas prácticas animistas existentes nas nosas parroquias.
Lendas e Tradicións
A moura-serpe do castro de Negros
A visita a este castro non pode rematar sen rememorarmos as historias lendarias e mesmo míticas que atopamos en moitos dos nosos asentamentos galaicos.
Os dous castros redondeláns (este de Negros e o do monte da Peneda) conservan dúas fermosas lendas de mouras, esas deidades femininas vinculadas á natureza, reminiscencias probábeis das deusas nai da máis remota antigüidade, gardadoras de grandes tesouros, eses grandes segredos da natureza que ocultan o misterio da súa maior riqueza, unhas veces mineral outras alimentaria.
Aqueles que só pretendan a conquista cobizosa destes tesouros acaban pagando coa súa vida o enfrontamento fallado contra a proba que estas mouras lles impoñen. As mouras son as gardiás dos segredos destes tesouros da natureza para que a cobiza humana se manteña afastada.
Unha fermosa metáfora que se podería aplicar perfectamente na actualidade ao espolio e sobreexplotación que o ser humano causa constantemente na natureza.
A Igrexa da Preta
No castro de Negros, a moura vive dentro da montaña, baixo a aldea castrexa, no interior dunha cavidade chamada a “Igrexa da Preta”. Se antes aludiamos ao carácter de divindade das mouras, a denominación popular de “igrexa” para este lugar é o máis apropiado. A palabra “preta”, en lugar de moura, fai referencia á súa cor, xa que “preta” inda hoxe en portugués significa “negra”.
Nas distintas versións hai referencias a que era a raíña da fortaleza da montaña, que alí facía grandes xantares con cabaleiros que viñan a cabalo para visitala. Noutras versións esta moura sae todas as mañás a recibir o sol nacente (a cavidade está orientada ao leste) e fai rezos e invocacións ao astro solar.
Polas noites sae da cavidade en forma de serpe e sobe ata o curuto do castro. Aquí atopamos varios lugares vinculados coa súa presenza. O máis salientábel é a chamada “Cadeira da Moura” (“Silla da Moura”), unha rocha ao bordo do precipicio que está orientada directamente cara á ría. Nesta “cadeira” ela senta, xa transformada novamente en muller moi fermosa, e, coma todas as mouras, peitea o seu cabelo cun peite de ouro baixo a luarada da noite.
Neste lugar é onde ten os seus encontros cos mozos que a pretenden. Unha das crenzas é que se trata dunha moza enfeitizada entre esta vida e o ultramundo, gardando un gran tesouro, e aquel que sexa capaz de romper o feitizo poderá casar con ela e levar consigo todos os tesouros.
As relacións entre as mouras e os humanos leva sempre consigo a superación dunha proba. Aquí poderiamos falar con seguridade do que son os rituais iniciáticos que se conservan nas tradicións lendarias de todas as culturas, ritos relacionados en moitas ocasións co paso da adolescencia á madurez.
As camas de pedra
Neste caso concreto isto vese con maior claridade. Nunha das versións recollida, fálase da “cama de pedra” que ata hai pouco existiu ao lado da “Cadeira da Moura”. As “camas de pedra” son abundantes por todo o territorio galego e están relacionadas con rituais sexuais, unhas veces de iniciación, outras propiciatorias da procreación, outras dedicadas á curación de enfermidades e mesmo algunhas tamén como adiviñatorias. Neste castro de Negros temos dúas camas.
Cama da Moura
Esta cama de pedra foi esnaquizada case na súa totalidade polos operarios que colocaron a torre de alta tensión. Só se conserva a cabeceira.
A versión lendaria cóntanos que a moura deitábase nesta cama cos mozos que ela desexaba (algo moi semellante ao que se conta, por exemplo, sobre a Orcavella de Fisterra). Mais esta cama foi usada ata a súa desaparición por multitude de parellas que subían a este lugar máxico da natureza para buscar a procreación que en moitas ocasións non se conseguía no leito do fogar. Un rito animista que se practica en incontábeis lugares de Galiza, vinculado neste caso, coma case sempre, a unha deidade da natureza, propiciatoria da fertilidade, quizais un dos segredos que ela garda como moura no ventre da montaña, perdido para sempre.
A Cama dos Nenos
Ao carón da desaparecida “cama de pedra” da moura existe na actualidade unha segunda cama conservada: a “Cama dos Nenos”. Ten un tamaño e unha concavidade que a asemella a un berce de pedra, cunha cunca insculpida na cabeceira. Das diferentes versións recollidas, a coincidencia fundamental é que a esta “cama de pedra” tráense as criaturas para as que non se atopa remedio. Nas noites de lúa chea déitanas nesta pedra para que a luarada da forza coa que move as augas do mundo facendo subir e baixar os mares, reequilibre todos os líquidos internos da crianza, volvendo todo ao seu sitio e propicie a súa curación.
O rito de desencatamento
A relación da nosa moura cos mozos que ata ela se achegan ten sempre un marcado carácter e intención sexual e a proba que eles deben superar expresa todo este significado.
O mozo debe agardar sobre a “cadeira da moura” a media noite a chegada da moura, ao bordo do precipicio. Unha proba só para ser superada polos máis afoutos e valentes. A moura chega ata alí en forma de serpe, reptando polo chan, e porta na boca un caravel vermello. A cor vermella simboliza claramente o sangue. O sangue nos ritos iniciáticos da adolescencia está relacionado coa chegada da menstruación ou coa perda da virxindade; en ambos os casos indicadores simbólicos do paso á madurez.
A moura-serpe, ao que chega á súa “cadeira”, ocupada polo mozo que a agarda, comeza a enroscarse no seu corpo subindo por el arriba, cada vez estruchándoo con máis forza a medida que o vai envolvendo, ata que a cabeza da serpe queda á altura da cabeza do pretendente heroe. Nese momento, a becha abre a súa enorme boca e amosa o caravel que leva entre as súas fauces. O mozo só ten que achegar a súa boca á boca da serpe e tomar do seu interior a flor cos seus beizos. Este é o instante climático, o mozo completamente envolveito e apertado por aquela enorme serpe e sen alento, aquela inmensa boca aberta ante a súa cara, e el só ten que achegar os seus beizos e tomar do seu interior a flor que se lle ofrece. Mais ese é tamén o momento en que o medo supera calquera intento de introducir a súa boca no interior da serpe e arrancar a flor. Prodúcese entón un forcexo por zafarse daquela becha opresora, e na loita que se desenvolve o mozo cae ao precipicio e morre esfragado entre as rochas. Nunha das versións recollidas fálase de dous mozos que apareceron en distintas ocasións mortos pola mañá entre os penedos.
A morte da persoa que non supera a proba á que é sometida é moi corrente nas lendas galegas. No fondo subxace unha intención de selección: só os máis fortes e valorosos están preparados para superar todas as probas que agardan no desenvolvemento madurez; os máis débiles son desbotados e refugados.
Enlazando con este tema de resistir a dureza da vida, que durante séculos e séculos foi sometida a un proceso de selección natural ante as enfermidades, debido á inexistencia de medicamentos tan efectivos coma na actualidade, na que o ser humano debía enfrontarse coa súa propia resistencia ao embate das doenzas, os nenos pequenos foron sempre o elo máis débil da cadea da vida.
Río subterráneo
A auga tamén aparece como elemento noutro elemento fantástico máis recollido nunha visita con persoas da parroquia a este castro na que aseguran que existe un río subterráneo que vai dende o castro, atravesando toda a montaña en dirección á illa de San Simón. Nalgunhas versións cóntase que ten unha saída nunha mina da Portela, noutras versións cóntase que este río subterráneo ten a súa saída diante da punta da praia de Cesante, fronte a illa, nun pozo moi fondo que alí existe no mar, e que o choque das augas deste río subterráneo coas augas do mar provoca os continuos remuíños que se dan nese punto estreito entre a punta da praia e a illa.
Valoración final
Poderiamos pedirlle algo máis a esta xoia da natureza e a historia que temos no noso concello?
Unha cama vinculada coa procreación e outra vinculada coa curación de enfermidades; un río subterráneo que comunica lugares distantes, coma os túneles dos que se fala noutros lugares do concello, coma o Viso. Todo isto sumado á fermosa lenda que acabamos de narrar configuran o maior tesouro que aínda garda celosamente a nosa moura-serpe do castro de Negros.
Historia, paisaxe, lendas, lugares máxicos, ritos animistas… todo xunto formando una unidade que nos transmite unha herdanza de sabedoría e tradicións que están desaparecendo demasiado rápido da nosa forma de vida actual.
A permanencia deste patrimonio cultural, unha vez rota a correa de transmisión dentro das propias familias, só é posíbel mantela a través dun labor de divulgación didáctica.
Esta divulgación pode facerse no propio lugar a través de paneis indicadores y percorridos marcados; e tamén se debe levar aos centros de educación do noso concello a través das correspondentes unidades didácticas, nas que a nosa mocidade se reencontraría coa súa propia historia e lendas de transmisión oral, aprendendo e comprendendo a importancia do que é un patrimonio material e inmaterial que todos temos a obriga de non deixar esmorecer no esquecemento colectivo.
A administración local ten neste cometido unha gran responsabilidade e compromiso para preservar estes lugares tan especiais e importantes na nosa historia, e garantir a súa transmisión ás xeracións vindeiras.
Máis información
Galería de imaxes
Mámoa GA36045014 (Cedeira)
Publicado: 20 Maio 2012 Filed under: Comunidade de Montes de Cedeira, Mámoas, Zona Coto Fenteira 1 comentario
Localización
A zona de Coto Fenteira está situada na vertente noroeste de Monte Mirallo, a unha altitude de 235 m sobre o mar.
A mámoa que imos describir está nunha altura inferior ao conxunto de túmulos desta montaña, situados na planicie da Chan da Cruz ou Chan das Formigas, que discorre a 385 m sobre o mar, descritos na ruta das mámoas 1 e ruta das mámoas 2.
Por encima dela tamén atopamos outra mámoa senlleira a unha altitude intermedia na Poza da Lagoa, tamén nesta parroquia de Cedeira, situada a 345 m de altitude.
É de salientar que mentres que a maioría das mámoas desta montaña están concentradas na penechaira da Chan da Cruz, este túmulo que nos ocupa atópase solitaria nesta zona apartada do resto conxunto.
Esta mámoa emprázase sobre un pequeno promontorio do terreo arrodeado de rochas nas que se localizan varios gravados rupestres.
Descrición
É unha mámoa de pequenas dimensións. Ten 10 m de diámetro. A media diametral das mámoas desta montaña está ao redor dos 17 m.
Das 38 mámoas existentes na actualidade, 15 delas superan os 20 metros de diámetro.
Do tamaño aproximado desta mámoa que nos ocupa só hay cinco máis en Monte Mirallo, que son todas elas das máis pequenas.
A altura que acada apenas chega aos 80 cm. Presenta o característico cono de espoliación dentro do que se pode ver un chanto que mide 72 cm de altura, 60 cm de ancho e 23 cm de grosor.
Este chanto está mesturado con outras pedras que pertencen á canteira que se fixo sobre as rochas dos arredores.
Estado de conservación
Atopala non resulta doado porque está cuberta de maleza e non ten indicación ningunha.
A súa proximidade a unha zona de extracción de pedra, con numerosos cascallos tirados ao seu arredor e dentro dela, xunto coa perda abundante de masa tumular, amezan esta mámoa cun serio perigo de desaparición.
Valoración final
Coto Fenteira é unha zona intersante dende o punto de vista paisaxístico e arqueolóxico.
Está situado mesmo sobre o estreito de Rande e domina unha ampla paisaxe de ría.
Por outra banda, nesta valgada atopáronse achados correspondentes a un posíbel asentamento humano neste lugar, principalmente onde se estende o desterre feito para o que parece ser un campo de fútbol.
Isto é moi importante de cara a estabelecer os puntos de habitación da época do Bronce en Monte Mirallo. Polo de agora os indicios existentes de asentamentos humanos desa época están localizados aquí, así como na Poza da Lagoa e na zona do campo de fútbol de Cabeiro.
Como pode observarse, nos tres casos foron localizados debido a remocións de terreos, en dous casos para a construción de campos de fútbol (Coto Fenteira e Cabeiro) e noutro coa construción dunha área recreativa.
É unha mágoa que os achados desta valía se realicen a partir dun arrasamento do terreo e non de traballos de prospección arqueolóxicos previos á intervención que se pretenda realizar.
Por iso é tan necesaria a concienciación das comunidades de montes de cara a que se realicen intervencións de forma moi controlada, para que non ocorran máis agresións como se constatan en tantos e tantos xacementos que a duras penas van sobrevivindo nesta montaña.
Máis información
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Petróglifos da Chan da Cruz GA36045029 (Trasmañó)
Publicado: 6 Maio 2012 Filed under: Chan da Cruz, Comunidade de Montes de Trasmañó, Petróglifos 1 comentario
Localización
Está situado no extremo noroeste da penechaira do conxunto tumular da Chan da Cruz, á beira do camiño que conduce á área recreativa da Poza da Lagoa, na parte inferior da aba que descende dende o alto de Penide.
Ten un doado acceso dende a Mámoa do Rei, seguindo pola pista de terra central que percorre o gran conxunto tumular en dirección norte. Ao chegarmos á seguinte encrucillada, tomaremos o camiño da nosa esquerda que conduce á área recreativa.
Descrición
Todo este conxunto de gravados está sobre un grande afloramento rochoso que podemos dividir en varias partes para unha mellor observación dos diferentes motivos.
Zona 1
É a que está situada na entrada a este lugar dende o camiño. Atopámola a rentes do chan e vai subindo gradualmente ante nós.
Motivo 1
É o que máis destacable do conxunto, situado na zona central rodeado do resto dos motivos. Está formado por dous círculos concéntricos de 30 cm de ancho o exterior, cunha coviña central de 8 cm rodeada por seis coviñas máis de menor tamaño. Estes círculos concéntricos presentan un suco de saída, describindo unha curva, de 25 cm de lonxitude, en dirección sur.
Motivo 2
Figura oval de 20 x 13 cm, situada ao carón do motivo anterior, con seis coviñas no seu interior.
Motivo 3
Ao carón do motivo 1, polo norte, constátanse unha figura de difícil apreciación. Semella posuír dous sucos circulares concéntricos na parte sueste; en cambio, na parte oposta parece ser máis cuadrangular, cun só trazo máis recto. No seu interior podemos apreciar polo menos tres coviñas.
Motivo 4
Ao carón do motivo 1, polo leste, obsérvase unha curiosa figura: por unha parte observamos unha figura formada por dous círculos concéntricos, o interior moi desdebuxado; por outra, no interior semella posuír unha figura cuadrangular. No interior desta figura apreciamos unhas cinco coviñas rodeando un círculo central cunha coviña no seu interior.
Motivo 5
Situado a 30 centímetro ao sur do motivo 2, aparecen dous círculos concéntricos, incompletos debido á rotura que presenta a laxe, de 20 cm de ancho o exterior. No seu interior vense tres coviñas.
Motivo 6
Máis ao sur, a 50 cm do anterior, atopamos un gravado moi desgastado que está formado por un círculo concéntrico, de 30 cm de diámetro, con coviña central aproveitando una pequena protuberancia da rocha, xunto con outras coviñas máis pequenas ao seu redor. Presenta tamén suco de saída duns 20 cm de lonxitude.
Zona 2
A continuación da zona 1, cara ao norte, a rocha comeza a subir en lixeira pendente.
Neste lugar atopamos polo menos unhas 14 pequenas cruces gravadas todas xuntas. O tamaño máximo é de 12 cm. Están moi desgastadas e apenas son perceptíbeis.
Zona 3
Plano vertical da gran rocha, cara ao leste dos anteriores gravados. A superficie é bastante irregular e dificulta a apreciación dos gravados existentes.
Consta de tres motivos circulares entrelazados.
Motivo 1
Situado na parte esquerda deste panel vertical. Está formado por dous círculos concéntricos con coviña central aproveitando unha pequena protuberancia da pedra.
Motivo 2
Situado a continuación do anterior, no centro dos tres que forman este conxunto. Presenta un círculo atravesado por unha diáclase da propia rocha. Paralelo á diáclase da rocha, sae do interior do círculo un suco descendente.
Motivo 3
Situado á dereita do panel. Está formado por unha combinación de tres círculos concéntricos con coviña central. Presenta suco de saída descendente que remata nunha pequena figura oval irrregular.
Motivo 4
Debaixo do motivo 3 hai unha pequena plataforma horizontal na que se pode apreciar con máis claridade son numerosas coviñas repartidas por toda ela.
Motivo 5
Á dereita do motivo 3 aparecen dúas posibles figuras que se puidesen interpretar como équidos, unha con maior claridade ca a outra. A rugosidade da rocha fai difícil a súa verificación a simple vista. Tamén puidese ser que se tratase de sucos indeterminados que creen a impresión de figuras animais.
Zona 4
Subida á parte superior da rocha. Pegado ao panel vertical discorre unha lixeira inclinación da rocha que permite o acceso á parte superior.
Ao longo deste paso atopamos tres figuras circulares.
Motivo 1
Na base mesmo desta subida, ao pé da zona 2 das pequenas cruces, atópase con moita dificultade, aproveitando un suave alombamento da superficie, unha combinación de dous círculos concéntricos con coviña central. Esta combinación está tan desgastada que xa apenas se pode ver, máis ca cunha luz moi apropiada.
Motivo 2 (foto 1273)
Está situado na parte central desta subida. Aparecen moi desgastados, sobre unha suave protuberancia alombada que forma a rocha, unha combinación de dous círculos concéntricos con coviña central.
Motivo 3 (foto 1303)
A uns 50 cm a continuación do motivo anterior na subida, aparece unha figura formada por un círculo concéntrico con coviña central.
Zona 5
Parte superior da gran rocha.
Nela aparece un único motivo principal que é a gran cruz gravada na súa superficie. Mide 64 x 64 cm e presenta unha profundidade de rebaixe de 10 cm.
Zona 6
Parte baixa da caída sur da gran rocha. A beira da zona de entrada dende o camiño, atopamos unha figura cruciforme.
A parte superior da figura está formada por un círculo pequeno; a continuación o suco vertical, atravesado por outro horizontal de menor tamaño; e remata na parte inferior cunha forma triangular de vértices non apuntados, senón redondeados.
Zona 7
Na caída leste desta gran rocha atopamos unha pequena plataforma horizontal inserida na propia pedra.
A plataforma esta bordeada por un suco cuadrangular que a envolve. No seu interior hai varias coviñas.
Na parte norte desta pequena plataforma apréciase unha protuberancia que foi aproveitada para gravar ao seu arredor un suco que conecta co que acabamos de describir anteriormente. Sobre a protuberancia obsérvanse tamén varias coviñas.
Estado de conservación
A gran rocha que vemos na actualidade é o que fica do gran conxunto pétreo que descende dende o alto de Penide ata este lugar e que foi completamente esnaquizado polos canteiros para a obtención de pedra.
O seu valor divisorio de parroquias foi o que lle permitiu sobrevivir ata a actualidade.
Non obstante, este conxunto está sufrindo unha importante agresión de desgaste polo paso continuo de motos de montaña e persoas sobre os gravados, principalmente sobre os da zona 1, os máis relevantes e representativos de todo este conxunto.
Outros están sufrindo un desgaste moi acusado polo paso de persoas, que son os da zona 4 de subida á parte superior da rocha. Son tres combinacións de círculos concéntricos dos cada vez menos perceptíbeis.
O conxunto de cruces da zona 2 está case desaparecido tamén debido ao meso motivo ca os anteriores.
De non acometerse unha intervención de acoutamento do paso sobre os gravados, en poucos anos non vai quedar case nada deles.
Tradición oral
Sobre a rocha, como xa quedou dito, está a gran cruz gravada que dá nome a todo este lugar. A súa disposición como antiga división parroquial leva asociada unha lenda que sobrecolle pola súa dimensión e significación.
Nos camiños parroquiais que arrodean este lugar consérvase a tradición das procesións de ánimas, a Compaña. Esta procesión sae nas noites en que morre algunha persoa nunha das parroquias que aquí se delimitaban. Cada parroquia ten a súa Compaña de ánimas. Con cada procesión de almas vai sempre unha persoa viva da propia parroquia, diante da comitiva de espíritos. Contan as historias recollidas que cando vai saír a Compaña, preto da media noite, esa persoa viva érguese da cama (antes a xente deitábase moito máis cedo, recollíase cando se facía de noite) e diríxese, como somnámbula, ata a Chan da Cruz e senta sobre a rocha, ao lado da gran cruz gravada, agardando a que veña a procesión de almas polo camiño da súa parroquia ata ese lugar. En canto chega, levántase e ponse diante da comitiva portando algún dos elementos que tradicionalmente leva consigo (un caldeiro con hisopo, unha cruz…) e van camiñando ata a casa do defunto para recoller a súa alma.
Gravados rupestres vinculados con lendas de procesións de ánimas. Terán algunha relación real na súa significación orixinal, e que a lenda transmite como tradición?
Valoración final
No ano 1929 un grupo de investigadores pertencentes inmorredoira Xeración Nós acudiu a estes lugar atendendo un chamado que os puxo en aviso de que estaba desaparecendo un gran conxunto de gravados rupestres baixo os martelos e ciceis dos canteiros.
Efectivamente, toda esta aba do alto de Penide estaba sendo completamente arrasada polos picapedreiros que só deixaron sen tocar esta gran rocha de divisoria parroquial.
O resultado da súa expedición foi reflectida en dous artigos publicados na Revista Nós nos que se daba conta da desaparición do gran conxunto de gravados que existiu en todo este lugar.
Mesmo hai debuxos realizados polos membros da expedición nos que se recompoñían anacos de rochas xa rotas para deixar constancia, cando menos, dos gravados que se perderan para sempre.
O que se leva perdido nesta montaña é moito máis ca o que se conserva na actualidade. O que acabamos de dicir sobre a desaparición no ano 1929 da maioría dos gravados desta zona é unha evidencia do que debeu ocorrer nas incontábeis canteiras que hai por toda a montaña.
Isto lévanos a pensar que naquela época do Bronce, toda a montaña debeu ser un gran complexo rupestre decorado por todos os lugares e recantos.
Unha perda que é extensiva a outros períodos da nosa prehistoria: pensemos que no ano 1978, nos comezos do actual período democrático, había un mapa que inventariaba 58 mámoas na Chan de Penide. Na actualidade só quedan 35, e algunhas delas xa vivindo os seus últimos días.
Este dato lévanos a afirmar que nos últimos trinta anos de democracia perdeuse máis patrimonio arqueolóxico do Neolítico nesta montaña que nos cinco mil anos anteriores de historia dende que foron erixidas, contando ademais con todas as medidas de protección que as leis lles outorgan.
Máis información
Machado paleolítico (Cedeira)
Publicado: 4 Maio 2012 Filed under: Achados, Comunidade de Montes de Cedeira Deixar un comentario
Localización
Este machado apareceu na devasa que descende dende a Chan da Cruz ata a área do Coto do Corno. Estaba no medio do desterro que discorre por deabaixo da liña de media tensión. Ao seu arredor había numerosas pedras e terra removida.
Este achado apareceu apenas a 100 metros de onde fora arrasada a mámoa catalogada como GA36045032. Nos restos desta mámoa apareceu unha machada puída neolítica así como anacos de cerámica.
Descrición
Ten forma oval con perímetro irregular. Presenta dúas caras planas traballadas, cunha zona cortante e outra sen corte, por onde sería empuñada.
Cara A
Na zona non cortante presenta unha superficie lisa propia da pedra. Ao arredor desa superficie lisa ao longo do bordo aparecen as características talladuras coas que se creou o gume cortante da rocha.
As talladuras son de tamaños desiguais, alternando os tallos máis pequenos polo bordo, outorgándolle un efecto de serra, e os máis grandes na parte interior.
Algunhas das talladuras teñen formas bastante irregulares e outras están superpostas entre si.
Cara B
Esta cara está dominada na maior parte por unha superficie rugosa, aconcavada na zona central. Ten unha pequena zona lateral na que conserva o tacto liso orixinal da propia rocha.
Estado de conservación
O seu estado é bastante bo, a pesar de estar situada nunha devasa pola que pasan vehículos forestais e persoas, ademais de sufrir os efectos das arroiadas propias da zona inclinada do terreo en que se localizou.
Tamén hai que considerar que a devasa sofre periódicos traballos de limpeza e remoción de terras.
Valoración final
A súa aparición foi fortuíta e ocorreu durante un percorrido realizado xunto con membros da directiva da Comunidade de Montes de Cedeira para a verificación dos xacigos arqueolóxicos presentes no seu territorio.
Durante esta visita púidose constatar que nesta comunidade non existen planos nin mapas detallados nin outra documentación arqueolóxica dos xacigos existentes en Cedeira.
Ningunha administración ao longo destes anos lle fixo entrega destes imprescindíbeis documentos.
Por outra parte, as directivas cambian cada poucos anos, e moitos dos seus integrantes descoñecen completamente a existencia destes xacigos ou a súa localización concreta.
Sen esa documentación precisa e detallada é normal que en moitas ocasións se produzan involuntariamente agresións e perdas irreparábeis neste patrimonio, como ocorreu recentemente coa desaparición por arrasamento da mámoa catalogada como GA36045032 para a creación dunha explanada.
Máis información
Mámoa inédita 2 das Pedras do Picos (Cabeiro – O Vixiador)
Publicado: 23 Abril 2012 Filed under: Comunidade de Montes de Cabeiro, Mámoas, Zona do Vixiador Deixar un comentario
Localización
Esta mámoa foi localizada polos membros da Comunidade Montes de Cabeiro e dada a coñecer nunha xornada pola montaña de identificación dos xacementos arqueolóxicos pertencentes a esta parroquia.
É apenas recoñecíbel dende o camiño principal que discorre preto da mámoa, e só achegándose a ela e percibindo o cono central se fai recoñecíbel como tal.
Está preto dotra das mámoas inéditas atopada tamén por esta comunidade de montes, a que denominamos provisionalmente pola zona na que se sitúa, a Mámoa 1 das Pedras do Picos.
Descrición
Presenta unha dimensión de 15 metros de diámetro. A altura actual do túmulo chega a 1,10 m no lado leste e descende ata os 40 cm no lado oeste.
Polo seu lateral norte discorre un camiño que alterou o túmulo provocando un corte vertical na mámoa.
Sobre a masa tumular hay 13 árbores entre piñeiros e castiñeiros de repoboación.
No centro da mámoa identifícase o típico cono de espoliación. NO seu interior aparecen a simple vista dous chantos da cámara.
Chanto 1: no lado norte do cono está case completamente enterrado. Ten un grosor de 23 cm e unha largura de 62 cm.
Chanto 2: posibelmente pertencente ao comezo do corredor, no lado norte. Está case completamente soterrado e ten 18 cm de grosor e 28 cm de largura.
Estado de conservación
A conservación desta mámoa corre un serio perigo debido ao descoñecemento da súa existencia. A numerosa cantidade de árbores existentes sobre o túmulo evidencia a continua agresión que veu sufrindo ao longo destes anos por mor dos traballos forestais. Por outra banda, o camiño aberto ao seu carón tamén deteriora o túmulo por estar o vieiro a un nivel máis baixo ca a mámoa.
As árbores plantadas por todo o túmulo son neste momento o principal motivo de preocupación de cara á súa conservación. As raíces que invaden o subsolo, xunto cos traballos forestais que leva consigo esta plantación porden acabar difinitivamente coa existencia deste exemplar inédito no noso concello.
Valoración final
Esta é a segunda das mámoas que apareceron mercé a colaboración da Comunidade de Montes de Cabeiro. É sorprendente que estando tan preto do parque forestal do Vixiador, onde se atopan outras mámoas xa coñecidas tanto pertencentes a Vigo (a denominada Mámoa 1 do Vixiador), ou a Redondela (Mámoa de Castro Ferreiro ou a mámoa GA36045060) non fose coñecida ata a actualidade.
Isto fainos pensar nas posibilidades de colaboración tan importantes que existen entre as comunidades de montes e as administracións. Toda esta área aínda pode agochar máis sorpresas que as propias comunidades poden contribuír a desvelar grazas ao seu coñecemento do monte e os lugares singulares.
Mais aquí hay algo que resulta moi grave. A xornada de identificación de xacigos arqueolóxicos levouse a cabo porque as Comunidades de Montes non contan con mapas detallados coa indicación exacta da localización dos lugares arqueolóxicos que existen no seu territorio.
Como é posíble iso? É inexplicábel. Esta situación de descoñecemento do patrimonio que existe nos seus respectivos territorios é responsabilidade directa das distintas administracións.
E ningunha administración subministrou estes mapas tan necesarios e importantes ás Comunidades de Montes.
Máis información
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Petróglifos da Poza da Lagoa I
Publicado: 26 Febreiro 2012 Filed under: Comunidade de Montes de Trasmañó, Petróglifos, Zona Poza da Lagoa Deixar un comentario
Localización
Este conxunto de gravados rupestres está situado nas inmediacións da área recreativa da Poza da Lagoa. Dende a zona central da área recreativa, iniciamos un camiño de baixada que pasa pola poza e fonte de auga que dá nome a este lugar e 40 m máis adiante atopamos á dereita do camiño unhas rochas. Os gravados están espallados por varias delas.
En total este conxunto está formado por cinco rochas. Moitos dos petróglifos que imos describir aquí non son nada doados de ver a simple vista. Agardamos que as fotografías axuden na pescuda dos últimos trazos que permanecen dalgúns deles, antes da súa definitiva desaparición.
Descrición
Rocha 1
É a que está apegada ao camiño, a rentes do chan, cunha superficie lixeiramente alombada. Presenta dous motivos gravados.
Motivo 1
Unha figura cuadrangular de 22 x 18 cm coas esquinas lixeiramente redondeadas. Está situada na parte norte da súa superficie.
Motivo 2
Na zona NO, unha figura formada por dous círculos concéntricos de 33 cm de diámetro. Presenta un pequeno suco de saída de 34 cm de lonxitude. Por dentro da figura circular aparecen un total de 6 coviñas.
Rocha 2
Situada a uns 5 m ao norte da anterior, presenta una superficie lisa, duns 15 cm de altura, cuarteada por traballos de cantería, que se observan nos cortes que presenta. As figuras están case desaparecidas e son apenas perceptíbeis máis ca ao tacto. Baixo esta apreciación detéctase un suco duns 50 cm de lonxitude que ten anexas tres liñas e unha figura ovoide perpendiculares.
Rocha 3
Situada a uns 2,50 m ao NO da rocha nº 1, presenta unha superficie irregular a rentes do chan, moi próxima á rocha 4. Os gravados son apenas perceptíbeis. O que mellor se aprecia é unha coviña dus 8 cm de diámetro. Ao seu arredor apenas se notan ao tacto trazos irregulares que non forman unha figura recoñecíbel.
Rocha 4
Está situada a uns 3 m ao sueste da rocha 3. A superficie é irregular, cunha pequena inclinación cara ao sur. Os petróglifos semellan formar unha unidade de conxunto constituída por tres motivos.
Motivo 1
Un cruciforme de base circular, de 22 x 10 cm.
Motivo 2
Un cruciforme de base triangular, de 20 x 8 cm, rodeado doutros trazos que envolven a súa contorna.
Motivo 3
Un suco duns 20 cm que discorre pola parte inferior do motivo 2, e ao que están unidos os trazos que envolven ese cruciforme. Os remates das puntas deste suco son curvos, e pola parte inferior presenta catro pequenas liñas perpendiculares anexas ao suco principal.
No seu conxunto, inda que poidan semellar figuras antropomorfas, trátase de dous cruciformes. Un deles curiosamente parece formar unidade co motivo 3 a modo de pedestal con elementos decorativos que envolven o cruciforme ao redor.
A súa adscrición ao Bronce xa non sería tan clara, tanto polo trazo dos sucos, bastante máis estreito e de picado en V notoriamente máis recente ca os petróglifos que ten ao seu redor nesta contorna da Poza da Lagoa, de sucos máis anchos, con forma de U aberto e moito máis desgastados polo paso dos anos.
Normalmente estes cruciformes adoitan asociarse a épocas medievais e poderían servir como divisorias parroquiais; de feito, por este lugar pasa a estrema que divide as parroquias de Trasmañó e Cedeira.
Ao carón destas figuras, a 1,5 m ao SO delas, obsérvase tamén con nitidez unha pequena cruz gravada na pedra.
Rocha 5
A uns 10 m ao norte das anteriores, na zona de descenso do terreo, aparece unha laxe plana a flor de terra; no seu lado sur atópase o último dos petróglifos deste grupo I da Poza da Lagoa. Tamén está moi desgastado, polo que a súa percepción resulta bastante dificultosa.
Motivo 1
Círculo de 50 cm de diámetro con coviñas no seu interior.
Motivo 2
Grupo de 5 coviñas espalladas pola contorna do círculo anterior, con diferentes tamaños que oscilan entre os 4 cm e os 8 cm.
Estado de conservación
A degradación natural que están sufrindo estas rochas é moi considerábel. Estamos asistindo aos últimos momentos de posibilidade de visualización dalgúns destes destes gravados.
Erosión natural, acción humana, traballos forestais na zona, toda unha serie de factores que aceleran a desaparición destes petróglifos.
Das cinco rochas descritas, en catro delas apenas se poden apreciar os gravados existentes, xustamente nas catro rochas máis antigas, as que podemos adscribir á epoca da Idade do Bronce, hai uns catro mil anos.
A que mellor se conserva é a que ten gravados cruciformes que se poden situar en épocas máis recentes, quizais ao redor da Idade Media, como sucede noutros casos semellantes.
Valoración final
O conxunto de gravados rupestres de Poza da Lagoa comprende tres grupos diferentes que abranguen esta zona concreta da montaña.
Temos unha ampla representación de motivos que van dende os máis simples, que son as coviñas, presentes en todos os grupos, pasando por figuras circulares simples ata chegar aos máis importantes de monte Penide, que son as representacións de armas, existentes tanto no Grupo II como no Grupo III da Poza da Lagoa. No seu conxunto forman unha das máis emblemáticas e importantes de toda Galiza, e son as únicas existentes no concello de Redondela.
Mais todos estes gravados están nun perigo inminente de desaparición. Tanto no que atinxe a este Grupo I do presente artigo, coma as armas dos outros dous grupos, os sucos estánse esvaecendo a unha velocidade demasiado acelerada. As armas xa é moi dificil de aprecialas durante o día; as mellors imaxes que puidemos conseguir delas foron tomadas de noite baixo luz artificial.
A acción humana pisando continuamente estes gravados acelera a súa desaparición na actualidade. Moitas veces por descoñecemento da súa dimensión e localización concreta, así coma polo emprego de utensilios de remarcado sobre a pedra na procura de velos con maior claridade.
Neste caso estamos ante unha emerxencia arqueolóxica: se non se intervén xa nesta área, en pouco tempo non existirá case nada.
As comunidades de montes de Trasmañó e Cedeira, xunto coas administracións máis directamente implicadas teñen nas súa mans a preservación desta riqueza. Paneis, valados, recomendacións, etc contribuirán a unha acción pedagóxica de toma de conciencia da cidadanía na responsabilidade de conservación do que temos neste momento.
A Poza da Lago é na actualidade unha área de lecer á que se achegan diariamente numerosas familias e grupos de persoas. Unha área construída sobre unha aldea da Idade do Bronce, ao redor da que aínda conservamos varios grupos de gravados rupestres, xunto cunha mámoa que seguramente pode ser anterior. Todo un conxunto cultural que enriquecería aínda máis o aproveitamente de lecer familiar que atrae a tantas persoas a este lugar.
Máis información
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Petróglifos do Coto do Corno I GA36045027 (Cedeira)
Publicado: 31 Xaneiro 2012 Filed under: Comunidade de Montes de Cedeira, Petróglifos, Zona Coto do Corno Deixar un comentario
Localización
Na ladeira leste de Monte Penide, contra o nacente, encontramos este conxunto de gravados situado en dúas rochas diferentes que imos describir a continuación.
Para chegar a eles abonda con seguir unha liña de media tensión que atravesa a montaña, ao norte das dúas liñas de alta tensión que pasan sobre o castro de Negros.
O poste que nos servirá de referencia é no que se bifurcan dúas liñas diferentes: a que continúa en liña recta descendendo cara a Cedeira e a que se desvía cara a Negros.
Ao pé deste poste atopamos os tres motivos rupestres pertencentes aos Petróglifos do Coto do Corno II, e a uns trinta metros cara ao leste están os gravados que nos ocupan neste artigo.
Descrición
Pedra 1
Rocha a rentes do chan con lixeiro alombamento na zona central. Os gravados están repartidos por toda a súa superficie con variados motivos.
Comezaremos a descrición dende o gravadocircular situado máis ao leste e de maior tamaño.
Motivo 1
Combinación de círculos concéntricos. Mide uns 70 cm de diámetro e consta de 7 circunferencias concéntricas, cunha cova central. Ao redor desta cova central poden observarse varias coviñas de menor tamaño. Dende un lateral desta cova central parte unha liña de saída cara ao oeste, percorrendo a parte central da rocha.
Este motivo ocupa unha zona concreta da rocha, caracterizada pola maior pendente do lugar que ocupa e a diaclasa que a separa da figura acaroada a ela.
É curioso observar como esta diaclasa non marca o límite dos círuclos, senón que o máis exterior deles sobrepásaaa un pouco.
Tamén resulta curioso observar como a liña de saída caracteristica de moitas das combinacións ciruclares dos gravados rupestres, non parte da cova central, senón dun lateral desta; unha liña que remata na parte superior da rocha formando unha gran coviña.
Motivo 2
Ao carón do anterior, separada por unha diaclasa da propia rocha, encóntrase outra figura circular formada por un só círculo, con numerosas coviñas no seu interior. Da parte inferior do círculo saen varias liñas rectas curtas que rematan no bordo da rocha. Neste momento apenas é perceptíbel a simple vista, mesmo nesta imaxe que ofrecemos aproveitando todo posíbel a luz rasante solar do amencer, vese con dificultade.
Motivo 3
A carón da liña que sae do gran conxunto circular, atopamos unha figurra oval cunhas once coviñas no seu interior. Do extremo oeste sae unha liña que discorrendo en curva vai rematar tamén noutra coviña de gran tamaño e maior profundidade ca as demais desta rocha.
Esta figura oval está situada na parte máis alombada da pedra.
Motivo 4
O gravado do motivo 3 está conectado con outra figura circular de menor tamaño, con forma de semicírculo e un suco recto cerrándoa diametralmente.
Motivo 5
Rematando esta rocha na súa caída oeste presenta un círculo cunha coviña na súa parte superior.
Pedra 2
Está situada ao carón da pedra 1, na súa zona sur. Ten forma alongada e plana cunha lixeira inclinación superficial e unha posterior caída en desnivel de 50 cm cara ao leste.
Motivo 1
Dous círculos simples acaroados.
Estes círuclos están situados entre dous gravados naviculares.
Estes gravados naviculares están orientados perpendicularmente entre si. Un deles con orientación leste-oeste e o outro con orientación norte-sur.
Ambos os dous naviculares presentan os pequenos rebaixes caracteríticos dos extremos.
En monte Penide existe só outro lugar en que se gravasen estas figuras naviculares, que está no outro lado da montaña, na vertente occidental, no conxunto de gravados da Porteliña.
Non se pode descartar que na montaña houbese máis, porque case todos os lugares con rochas foron traballados polos canteiros para a extracción de pedra. De feito os 15 xacigos de petróglifos que conservamos na actualidade son unha parte pequena de todo o que exisitiu e se perdeu.
Motivo 2
Figura dun cervo. Adiviñar un cervo na seguinte imaxe é bastante dicicultoso, mais así é como mellor se puido captar durante o día despois de numerosos intentos a diferentes horas.
Trátase do único gravado animal do que temos constancia en monte Penide. Hay evidencias testemuñais da posíbel existencia doutro cérvido no lugar da Porteliña, un pouco máis abaixo da laxe de gravados que se coñece na actualidade. A densa vexetación existente decote impediría a súa observación e constatación na actualidade.
É de trazado bastante esquemático, coma en moitos destes motivos dos nosos petróglifos galaicos.
Está formado por dúas liñas paralelas que van marcando a contorna da súa silueta dende as patas traseiras ata pechárense xuntas na cabeza.
Sobre a cabeza elévanse dúas cornamentas de gran tamaño en proporción ao corpo, con algunhas ramificacións nos extremos.
Asociado a este cérvido, separado uns 50 cm ao sur deste gravado, atopamos un círculo simple. Está situado á altura da cabeza do cervo, fronte a el.
Este tipo de asociación atopámola moi semellante á que existe no veciño concello de Vigo, no Petróglifo das Millaradas en Matamá (Vigo).
Estado de conservación
O desgaste destas dúas rochas é moi considerábel. As figuras cada vez percíbense con maior dificultade.
Estamos asistindo aos últimos momentos de existencia dalgúns destes gravados.
A abrasión producida por elementos atmosféricos como a chuvia ácida, a acción do lume en anos anteriores, os liques, a acción humana camiñando sobre eles ou empregando utensilios de marcado agresivos co trazo dos gravados; todo isto sumado fai que estes petróglifos estean desaparecendo a unha velocidade cada vez máis acelerada.
Valoración final
Estamos ante o grupo de gravados máis importante da vertente nacente da montaña.
Son os restos conservados dunha pedreira que os canteiros fixeron neste lugar de Coto do Corno, agredidos posteriormente pola colocación de torres de alta tensión.
Estamos a tempo de conservar en mellores condicións o pouco e valioso que nos queda.
Noutros lugares como Tourón, o entendemento entre as adminsitracións e a comunidade de montes conseguiu que hoxe sexa un referente en Galiza para a conservación de espazos naturais e arqueolóxicos.
É incomprensíbel que sendo monte Penide un dos máis importantes referentes arqueolóxicos de Galiza, sen punto de comparación polas súas características con outros que si foron máis atendidos, se atope en tal estado de avandono e desleixo por parte das distintas entidades (políticas e sociais) implicadas e corresponsábeis na súa conservación e posta en valor.
Non se entende a falta de compromiso das propias comunidades de montes destas parroquias na preservación adecuada de todo este patrimonio que está situado nos seus ámbitos de actuación e intervención, tal como están facendo outras comunidades doutros concellos.
Non se entende a estas alturas a falta de entendemento tan grave e lesiva para o patrimonio colectivo de todos os redondelán entre a administración local e as comunidades de montes, cando entre todos podiamos facer de Redondela un referente único en toda Galiza, pola paisaxe única que se domina dende monte Penide, con toda a ría de Vigo aos nosos pés, as panorámicas sobre a vila e todo o val do Maceiras. O paseo por todos os momentos máis importantes da nosa prehistoria (Neolítoco, Idade do Bronce e Idade do Ferro) reunidos nun mesmo lugar, fácil de acceder e transitar. Non hai outro lugar en toda Galiza que reúna estas características paisaxísticas e históricas tan destacadas.
Máis información
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Mámoa inédita 1 das Pedras do Picos (Cabeiro – O Vixiador)
Publicado: 7 Xaneiro 2012 Filed under: Comunidade de Montes de Cabeiro, Mámoas, Zona do Vixiador Deixar un comentario
Localización
Esta mámoa foi localizada polos membros da Comunidade Montes de Cabeiro e dada a coñecer nunha xornada pola montaña de identificación dos xacementos arquolóxicos pertencentes a esta parroquia.
Ocupa un pronunciado promontorio visíbel dende o camiño. Neste sentido chama a atención como foi aproveitada a propia configuación do terreo para situal sobre este promontorio a construción da mámoa. Isto mesmo pode observarse noutra pertencente a esta mesma zona do Vixiador denominada mámoa de Coto Ferreiro, ou a mámoa GA36045060.
Descrición
Esta mámoa ten un diámetro de 21 m nas distintas orientacións. A altura do túmulo é de 1,50 m na parte máis alta, cara ao oeste.
Ao estar situada sobre un promontorio aparenta moito más alta, destacando na paisaxe que a arrodea.
O único aparente ortóstato que se observa está situado sobre o túmulo, na parte leste, e ten unhas dimensións de 82 x 68 cm.
Na parte central ten un gran cono de espoliación que ten un diámetro de 4 m.
Estado de conservación
Esta mámoa estaba oculta entre acacias ata que a Comunidade de Montes realizou traballos forestais de limpeza nesta zona.
Na actulidade aínda presesnta dez árbores de diferentes dimensións sobre a súa masa tumular, principalmente piñeiros.
No resto da mámoa hay moita maleza e pólas tiradas, e no interior do furado central poden observarse nas imaxes os bidóns de combustile acumulados como refugallo.
Valoración final
A descuberta deste novo achado arqueolóxico en Monte Mirallo, a estas alturas, e nun lugar no que xa se coñecían outros xacementos importantes evidéncianos que esta montaña continúa sendo unha caixa de sorpresas.
Nesa xornada de percorrido coa Comunidade de Montes apareceron un total de tres novas mámoas aínda non catalogadas.
A implicación das Comunidades na conservación e divulgación do patrimonio que existe no seu territorio é fundamental, xa que son as que mellor coñecen a montaña que traballan diariamente.
Mais aquí hay algo que resulta moi grave. A xornada de identificación de xacigos arqueolóxicos levouse a cabo porque as Comunidades de Montes non contan con mapas detallados coa indicación exacta da localización dos lugares arqueolóxicos que existen no seu territorio.
Como é posíble iso? É inexplicábel. Esta situación de descoñecemento do patrimonio que existe nos seus respectivos territorios é responsabilidade directa das distintas administracións.
E ningunha administración subministrou estes mapas tan necesarios e importantes ás Comunidades de Montes.
Máis información
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Mámoa GA36045065 (Cabeiro)
Publicado: 7 Xaneiro 2012 Filed under: Comunidade de Montes de Cabeiro, Mámoas, Zona do Vixiador Deixar un comentario
Localización
Esta é unha mámoa que está situada á beira do camiño asfaltado que comunica o campo de fútbol da parroquia de Cabeiro en Redondela co parque forestal do Vixiador. É a vía directa dende o Vixiador para dirixirnos a visitar a Mámoa do Rei e o conxunto tumular que a arrodea.
Realmente, cando paseamos por estes lugares, estamos visitando o maior “parque arqueolóxico” de Galiza. O conxunto formado polos montes de Candeán e Cabral en Vigo e os montes das parroquias de Cabeiro, Trasmañó, Negros e Cedeira en Redondela comprenden máis de noventa mámoas, ao redor dunha vintena de estacións de gravados rupestres e catro castros. Un percorrido por máis de cinco mil anos de historia, todo no mesmo lugar xeográfico, comprendendo os tres principais períodos: neolítico, idade do bronce e idade do ferro. O proxecto do parque arqueolóxico xa está creado e é grandioso e ambicioso. Só falta a implicación das administracións e comunidades de montes. Unha descrición máis detallada de proposta de parque arqueolóxico para estes montes podedes lela no blog do arqueólogo Hidalgo Cuñarro.
Descrición
A mámoa que nos ocupa nesta ocasión pasa desapercibida para quen non a coñeza, e son moitas as persoas que pasan decote ao seu lado, pola estrada que vai dende o campo de fútbol de Cabeiro ata o parque forestal do Vixiador. Ten uns once metros de diámetro e aproximadamente un metro e medio de altura. Está rodeada de maleza e en mal estado de conservación.
A pesar da maleza e árbores que a ocupan, pódese observar o cono central con tres chantos que aínda se conservan.
Estado de conservación
O principal perigo desta mámoa e de tantas outras é o traballo forestal que se realiza ao seu arredor. Tractores desbrozadores que soben e baixan por elas debido á falta de protección e indicación, talas ou plantacións de árbores nos propios túmulos, todo tipo de vehículos pesados que realizan labores forestais pasando por riba das mámoas… e continúan aí despois de seis mil anos, aínda recoñecíbeis, a pesar das continuas agresións a que se ven sometidas.
Valoración final
A súa proximidade á Mámoa 1 do Vixiador e ao propio parque forestal recomendaría a súa inclusión tamén no percorrido neolítico denominado “Ruta das Mámoas de Candeán”.
Máis información
Navegadores GPS
Podedes vela tamén na Ruta das mámoas de Candeán e descargala ao voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit > Menú Herramientas>Conversor de paquetes)
Petróglifos do Coto do Corno II GA36045028 (Cedeira)
Publicado: 2 Novembro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Cedeira, Petróglifos, Zona Coto do Corno Deixar un comentario
Localización
Na ladeira leste de Monte Penide, contra o nacente, encontramos este rico conxunto de gravados que imos describir a continuación.
Para chegar a eles abonda con seguir unha liña de media tensión que atravesa a montaña, ao norte das dúas liñas de alta tensión que pasan sobre o castro de Negros.
O poste que nos servirá de referencia é no que se bifurcan dúas liñas diferentes: a que continúa en liña recta cara a Cedeira e a que se desvía cara a Negros.
Ao pé deste poste atopamos os tres motivos rupestres pertencentes a esta catalogación e a uns vinte metros cara ao leste están o resto dos gravados.
Descrición
Pedra 1
Está situada ao pé da torre electrica, xa partida polos canteiros, coserva unha forma cuadrangular, plana, e sobresae uns 50 cm sobre o solo. Nela atopamos tres gravados.
Gravado 1
Presenta dous círculos concéntricos, cun diámetro de 29 cm. No centro dos círculos hai 9 coviñas. O círculo interior prolóngase cara ao exterior cun trazo lonxitudinal que chega ao borda da rocha, en dirección sur.
Gravado 2
Atópase a uns 34 cm dos círculos, cara ao norte. Está constituído por 7 coviñas que forman un círculo, cun diámetro de 15 cm.
Gravado 3
Está situado a uns 60 cm cara ao norte do anteior. Consiste nunha coviña duns 13 cm de diámetro.
Pedra 2
Está situada a uns 2 m da anteri0r pedra cara ao norte. Vemos unha rocha sobresaínte, redondeada e partida, que presenta o gravado na súa parte superior.
É unha figura irregular formada por trazos pseudoovais fechados de distintos tamaños. No seu interior hai varios gupos de coviñas. Destas figuras saen outros trazos en distintas direccións, que se van bifurcando pola rocha.
Pedra 3
Localízase ao lado da anterior, en dirección norte. Ten forma prominente sobre o chan, coma a anterior e presenta os gravados na súa parte superior.
Pódense observar dous círculos concéntricos, duns 45 cm de diámetro, con multitude de coviñas no interior de ambos os círculos. A figura está incompleta debido aos traballos de cantería que se desenvolveron nesta zona.
Estado de conservación
Os traballos de cantería alteraron moito toda esta zona. A maleza é abundante e invade as pedras gravadas.
Por outra parte a m oderna instalación da torre de media tensión xusto ao seu lado provocou numeroso cascallo ao redor das rochas gravadas que alteran tamén a propia zona.
Non hai información ningunha no lugar sobre a presenza destes gravados.
Valoración final
Monte Penide está sufrindo e padecendo nos últimos anos unha agresiva presión sobre toda a montaña: a invasión cada vez máis numerosa de edificacións, nunha evolución vertixinosa dende hai máis de corenta naos; a construción de vieiros, camiños, pistas, estradas asfaltadas, sen control suficiente nin ordenación ningunha; a condución de servizos como a telefonía e a electricidade, abrindo gavias sen control (a Mámoa do Rei prsenta un poste da compañía de telefonos sobre o seu túmulo), abrindo devasas baixo os cableados de alta e media tensión (arrasando as mámoas que caeron no seu paso); chantando postes e torretas sen control ningún sobre os xacementos ou moi preto deles (coma neste caso) lévanos a temer que estamos asistindo ao final dun patrimonio que se conservou con poucas alteracións durante os últimos milleiros de anos.
Podemos asegurar sen temor a trabucarnos que se leva destruído máis patrimonio en Monte Penide durante os poucos anos de democracia na que vivimos que nos cinco mil anos anteriores.
Hoxe en día, que é cando máis protección legal existe sobre a nosa arqueoloxía, é cando máis xacementos son agredidos e desaparecen. Administracións e comunidades de montes son as máis directamente implicadas na responsabilidade de conservar todo este patrimonio e dalo a coñecer adecuadamente á cidadanía.
Máis información
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Pétroglifos Poza da Lagoa II GA26045019 (Trasmañó)
Publicado: 14 Outubro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Trasmañó, Petróglifos, Zona Poza da Lagoa Deixar un comentario
Localización
Este conxunto de gravados rupestres está situado nas inmediacións da área recreativa da Poza da Lagoa. Dende a zona central da área recreativa, iniciamos un camiño de baixada que pasa pola poza e fonte de auga que dá nome a este lugar e 70 m máis adiante atopamos unha desviación á dereita. Conforme tomamos esa desviación collemos inmediatamente de novo á dereita, na propia encrucillada, descendendo cara a unha laxes planas que atopamos inmediatamente.
Na aplicación de Google Maps atoparedes numerosas imaxes que vos axudarán a situarvos con maior precisión.
Descrición
Este conxunto etá formado por tres rochas que a continuación describiremos detalladamente.
Rocha 1
É a primeira que atopamos no noso descenso.
Conxunto 1
Presenta unha gran circunferencia de 2,60 m de diámetro. Dende o seu interior, en dirección leste-oeste, discorren dúas liñas case paralelas que saen do circo pola parte oeste. O tipo de suco que trazan estas figuras, máis estreito e anguloso, fai pensar que posibelmente sexan de realización moito máis moderna ca os gravados que atoparemos a continuación.
Conxunto 2
No seguinte treito desta rocha, fixándonos na súa zona norte, veremos unha espada ou puñal incompleto; o gravado só conserva a súa folla. Ten uns 37 cm de lonxitude.
A continuación vemos outra espada ou puñal completo, con empuñadura. Mide en total uns 60 cm de lonxitude e 17 cm de largo.
A carón da folla desta arma podemos ver unha coviña duns 6 cm de diámetro.
As armas forman entre si un ángulo de case 90º.
Entre estas dúas armas, na parte central da laxe, podemos atopar outra coviña de forma ovalada, cunhas dimensión de 9 x 7 cm.
Estas dúas figuras están en moi mal estado de conservación e apenas se dexergan na pedra se non temos unha luz apropiada.
Rocha 2
A separación natural que presenta esta ocha con respecto ás outras dúas que a arrodean está formada por cadansúa diaclasa nas estremas.
No noso percorrido de descenso polas laxes, ao chegarmos a esta, atoparemos o primeiro motivo á nosa esquerda, en dirección sur. Trátase de oito coviñas dispostas en dúas fileiras de tres coviñas e outra fileira de dúas coviñas na parte superior.
A parte central da rocha presenta diferentes liñas de formas irregulares de difícil comprensión. Unha destas liñas está conectada a unha coviña central de forma ovalada de 9 x 7 cm. Estas liñas irregulares, con formas rectas e curvas, conservan un trazo máis visíbel ca os das rochas adxacentes.
Entre este conxunto de liñas irregulares hai dous motivos que se poden identificar, pola súa forma, como posíbeis alabardas.
Unha delas presenta un mango completo de 66 cm, rematando nunha cabeza de alabarda de 20 cm de longo e 10 cm de largo. O enmangue non describe unha liña recta, senón que presenta unha pequena creba na parte central.
A outra alabarda está conectada coa primeira: o seu posíbel enmangue semella saír da punta da anterior alabarda, cuns 37 cm de lonxitude e rematar nunha cabeza de alabarda de 24 cm e longo e 10 cm de largo.
Rocha 3
No final deste percorrido, chegamos a unha laxe na que se atopan os motivos máis salientábeis de todo este conxunto da Poza da Lagoa. Trátase dun grupo de armas que, xunto cos da Auga da Laxe en Gondomar, son dos máis representativos da zona sur de Pontevedra.
O primeiro que topamos no noso percorrido, na zona leste da rocha, son dúas coviñas de 4 e 7 cm respectivamente.
A continuación unha espada ou puñal con empuñadura. Ten unha lonxitude total de 50 cm e 24 cm de ancho de folla. Ao carón da empuñadura hai unha coviña asociada a pequenos sucos sen identificación precisa.
Perpendicular a esta arma hai outro puñal máis pequeno, tamén con empuñadura.
A ambos os lados deste puñal vemos dúas alabardas, das tres que forman o conxunto.
A alabarda situada pola banda do norte do puñal ten un enmangue de 74 cm que aproveita unha fendedura natural da pedra. A cabeza triangular da alabarda mide 20 cm de longo e 18 de largo.
A alabarda situada pola banda sur do pequeno puñal ten un enmangue de 64 cm e unha cabeza triangular de 22 cm de longo e 17 cm de largo. Case apegada á cabeza desta alabarda obsérvase outra forma triangular incompleta de 20 cm de longo e 17 cm de largo.
Entre estas dúas alabardas hai varios sucos de difícil identificación, sobre todo tendo en conta o acusado desgaste que presentan os gravados da laxe.
A terceira alabarda, situada pola banda sur desta última, ten un enmangue algo máis curto, de 42 cm de lonxitude. A cabeza triangular da alabarda mide 20 cm de longo e 16 cm de largo. Asociada á parte superior desta alabarda hai unha figura que parece continuación e que ten unha forma máis oval, de 25 cm de longo e 12 de largo.
Valoración final
O estado de conservación desta última rocha, e a principal de todo o conxunto, é deplorábel, e apenas se poden percibir os gravados de armas. O desgaste que sofren é moi importante. Para dificultar aínda máis a súa observación, a vexetación que medra ao seu arredor impide a entrada de luz apropiada ao atardecer, que é o mellor momento para observalos.
Aquí é moi necesario un entendemento apropiado entre a administración local e a Comunidade de Montes de Trasmañó para conservar estes gravados e facilitar a súa visita.
Non se entende que sendo estes os motivos rupestres máis representativos de monte Penide non haxa ningún tipo de posta en valor social: non existe nin sinalización para chegar a eles, nin coidado da contorna (os labores forestais realizados neste mesmo lugar foron denunciados publicamente por diversos colectivos debido á falta de protección que sufriron durante as intervencións), nin carteis que os identifiquen e informen das súas características e, naturalmete, o correspondente valado de protección coas indicacións necesarias para non estragar coas nosas pisadas ou intentos de redebuxado os gravados que tan infrutuosamente se conservan na actualidade.
Esta situación é aínda máis rechamante se pensamos que están situados nunha área de lecer á que acoden moitas persoas cada fin de semana.
Entendámolo ben: a Poza da Lagoa en todo o seu conxunto está situada nunha área de habitación haumana que pode remontarse quizais a hai máis de cinco mil anos de antigüidade.
Nesta área recreativa atópase unha mámoa, mais outra nas proximidades, posibelmente da época neolítica (entre 5.000-6.000 anos de antigüidade). En toda a zona por onde se creou o espazo de lecer atopáronse restos de útiles domésticos da Idade do Bronce – Calcolítico, o que nos indica que aquí houbo unha poboación asentada, coas súas vivendas, etc, que nos sitúa hai uns 3.000-4.000 anos de antigüidade. Esta poboaciaón foi tamén a que realizou os gravados rupestres que existen espallados por toda esta área recreativa e arredores.
Como é posíbel que as persoas visitantes deste parque forestal non sexan informados de que están camiñando sobre a propia historia, que están facendo os seus xantares e movéndose por un lugar no que existiu unha aldea hai tantos milleiros de anos, que aínda conserva tumbas e gravados rupestres tan fermosos e importantes daquelas épocas tan temperás da nosa historia?
Podemos subir a pasar un día de lecer e de paso levar para a nosa casa unha gran lección de historia, vivida no propio lugar en que se desenvolveron os nosos devanceiros, comprendendo moito mellor a paisaxe e o territorio que habitaron, a súa forma de vida, a súa arte gravada nas pedras e a súa espiritualidade manifestada na forma tan especial que tiveron de enterrar e perpetuar a vida eterna dos seus mortos.
Máis información
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Pétroglifos Poza da Lagoa III GA26045020 (Trasmañó)
Publicado: 13 Outubro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Trasmañó, Petróglifos, Zona Poza da Lagoa Deixar un comentario
Localización
Este conxunto de gravados rupestres está situado nas inmediacións da área recreativa da Poza da Lagoa. Dende a zona central da área recreativa, iniciamos un camiño de baixada que pasa pola poza e fonte de auga que dá nome a este lugar e 70 m máis adiante atopamos unha desviación á dereita. Conforme tomamos esa desviación, a uns 50 m de distancia collemos inmediatamente de novo á dereita e atoparemos á beira do camiño unha laxe de forma alongada e alombada, duns 10 m de longo e 50 cm de altura.
Na aplicación de Google Maps atoparedes numerosas imaxes que vos axudarán a situarvos con maior precisión.
Descrición
Neste 3ª conxunto de gravados da Poza da Lagoa só nos constaba a catalogación dun petróglifo formado por un círuculo de coviñas. As pescudas nocturnas con luz artificial, así como as que mellor aproveitaron a luz solar do nacente e do poñente, ao longo de carias visitas, permitiron localizar varios gravados máis que a continuación detallaremos.
Figura 1. Círculo de coviñas.
Está situada a 3 m de distancia ao sur da rocha principal, a rentes do chan, normalmente oculta pola maleza e liques que a recobren.
Está conformado por 13 coviñas dispostas en círculo. 10 delas no perímetro exterior e as outras tres no interior.
O diámetro total é de 20 cm e as coviñas teñen un diámetro aproximado de 3 cm cada unha.
Figura 2. Dúas espadas curtas.
Están situadas na parte superior central da rocha principal. Para localizalas abonda con nos fixarmos na diaclasa central que percorre a rocha en toda a súa lonxitude. Os gravados das dúas espadas localízanse unha a cada lado desta fenda, moi próximas unha da outra.
Espada curta 1: a súa punta mira cara ao norte. Conta con folla e empuñadura. As súas dimensións son de 25 cm de longo e 10 cm de largo.
Espada curta 2: a súa punta mira cara ao sur. Conta con folla e empuñadura. As súas dimensións son iguais ás da espada 1.
Resulta curiosa a disposición das súas figuras, cada unha a un lado da diaclasa, apuntado en direccións opostas e, aínda que están desprazadas unha respecto da outra, as súas puntas coinciden case á mesma altura.
Zona sur da rocha
A diaclasa central que percorre lonxitudinalmente o lombo desta rocha etá cortada perpendicularmente na súa zona sur por outra diaclasa. Esta fenda delimita unha nova zona na que atopamos tres figuras.
Figura 3. Círculo.
Na parte central desta zona sur da rocha atopamos un círulo concéntrico con coviña central.
Figura 4. Coviña.
Na parte leste desta zona da rocha, moi próxima ao bordo, existe unha gran coviña que ten uns 12 cm de diaámetro e 6 cm de fondo.
Figura 5. Forma indeterminada.
Apegada á diaclasa, na súa parte central atopamos unha serie de gravados con forma indeterminada. A feitura dos sucos permítenos poder incluílos como gravados artificiais, non naturais.
Valoración final
Este conxunto de gravados está preto, a uns 18 metros ao sur, do conxunto denominado Poza da Lagoa II, onde tamén se rexistran numerosas armas.
A conexión temática de ámbalas dúas é moi directa, polo que agardamos que nun futuro se poñan en relación ambos grupos de petróglifos. Ete que acabamos de ver engade, ademais, o fermoso círculo de coviñas tan ben conservado baixo a capa de terra e lique que o cobre habitualmente.
Curiosamente, na rocha II do conxunto Poza da Lagoa II, tamén hai un grupo de 11 cazoletas, mais desta vez formando unha figura cuadrangular, moi mal conservada, nun avanzado estado de desgaste.
Engadindo estas duas espadas curtas que acabamos de describir, temos un conxunto global de diferentes representacións de armas, con diferentes tamaños, que van dende os puñais, as espadas curtas, ata outras de maior lonxitude e largura.
A mágoa é, coma sempre, o abandono e descoñecemento destes gravados. Agardamos que a partir de agora a Comunidade de mOntes de Trasmañó, así como a corporación municipal, vaian contando con maior información sobre o formidábel patrimonio que teñen nas súas mans e poñan todo da súa parte para preservalo e difundilo adecuadamente.
Indicadores, paneis informativos cos debuxos e fotografías correspondentes que eviten que a xente rañe nas pedras pola súa conta con calquera tipo de obxecto agresor para os gravados, valado protector ao redor das rochas e unha limpeza e coidado da contorna, contribuírán a unha posta en valor tanto educativa como social que tan necesaria é nunha zona, ademais, moi frecuentada por persoas e familias que se achegan ata a área recreativa da Poza da Lagoa.
Máis información
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Mámoa Coto da Arca GA36045060 (Cabeiro)
Publicado: 9 Outubro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Cabeiro, Mámoas, Ruta 1 da mámoas Deixar un comentario
Localización
Esta mámoa pertence á Ruta 1 das mámoas de monte Penide. Ocupa o punto nº 2 do itinerario proposto.
Está emprazada nun dos lugares máis fermosos que ten Monte Penide, na parroquia de Cabeiro, nunha atalaia con espléndidas vistas sobre o val do Maceiras e a propia parroquia.
Tamén representa o comezo da chaira, moi preto do campo de fútbol de Cabeiro e un bo lugar para comezar a andaina de visita de todas estas mámoas.
A mámoa está sobre o cumio dun promontorio de grandes dimensións chamado Coto da Arca. Este topónimo fai de seu unha clara referencia a un lugar arqueolóxico vinculado, normalmente, con mámoas (cfr. Chan de Arquiña –O Morrazo-, Pedra da Arca –Malpica-, etc.)
Descrición
É un túmulo de grandes dimensións. Ten un diámetro de case 20 m, o que o converte nun dos máis destacábeis de Monte Penide. A altura, na súa base, rolda o 1,50 m.
A pesar do ben que se observa e recoñece, unha vez que nos achegamos ao lugar decatámonos do alterado que está este túmulo.
A vexetación que hai no seu cumio non permite apreciar a forma xeral da mámoa; ademais, está atravesada por un camiño que non só é de paso a pé, senón habitual tamén de paso de motos de montaña.
Tamén se poden apreciar restos de cachotes da coiraza que van quedando ao descuberto ao redor da mámoa.
Lembremos que esta coiraza de pedras de pequeno tamaño foron depositadas polos seus construtores para dar consistencia ao túmulo e impedir a súa degradación.
Estado de conservación
A alteración que presenta esta mámoa, debida de forma máis particular ás agresións polo paso de motos de montaña ao seu través, obriga a unha inmediata intervención que impida este tránsito.
Debido a isto, estase perdendo a masa tumular a unha gran velocidade. É coma unha serra que pouco a pouco vai abrindo un suca cada vez máis fondo polo centro da mámoa. Pensamos que estas desaforadas escavacións arqueolóxicas deberían seguir outro procedemento máis apropiado.
Por outra parte, toda a perenne maleza que hai no seu cume necesita un desbrozado.
Valoración final
A simple vista, a propia lóxica xa nos indica o que necesita este lugar concreto do Coto da Arca (canto nos transmite a nosa toponimia da relación entre o ser humano e o lugar que habita!) é unha intervención orientada á súa preservación e á súa posta en valor.
Preservación impedindo o paso de motos polo centro da mámoa (doado de conseguir) e, no posíbel, de persoas –a pesar de que vai ser difícil conseguir que non se empregue como miradoiro-.
Posta en valor con indicadores que dean toda a información necesaria para saber o que é, o que representa, o que vale para nós como patrimonio, o coidado que debemos ter na súa presenza, a súa relación co propio topónimo…
Cantos anos máis de desidia deberemos sufrir para que alguén na administración local tome por fin conciencia da necesidade de intervir neste lugar?
Será que son todos tan miopes que non se atreven a subir ata este lugar pola amplitude de miras e vistas que ten?
Máis información
Galería fotográfica sobre esta mámoa.
CÓDIGO DO XACIGO: GA36045060
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Mámoa GA36045059 (Cabeiro)
Publicado: 9 Outubro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Cabeiro, Mámoas, Ruta 1 da mámoas Deixar un comentario
Localización
Esta mámoa pertence á Ruta 1. Ocupa o punto nº 3 do itinerario proposto.
Para localizar este túmulo, tomamos como referencia a denominada Coto da Arca. Cara ao norte descende un camiño que nos leva polo medio dos piñeiros. Entre estas árbores, á beira esquerda do camiño (Goolge maps), consonte se descende podedes intentar atopala.
Certamente é difícil porque está completamente cuberta de maleza, mais a protuberancia alombada que observedes daravos a referencia precisa.
Descrición
O túmulo ten unhas medidas de 15 x 15 metros, unha dimensión considerábel se atendemos ao seu deteriorado estado de conservación. O desgaste tumular que presenta fai que apenas sobresaia 90 cm do nivel do chan.
Na parte que linda co camiño, a mámoa está bastante estragada, debido precisamene á súa construción tan próxima ao túmulo.
Presenta un burato central e non se aprecia ningún ortóstato pertencente á cámara nin ao corredor.
Estado de conservación
Completamente abandonado e desleixado. Só se conserva o túmulo de terra. Os chantos foron subtraídos.
Tampouco hai nada que indique que aquí se atopa unha tumba neolítica de hai tantos milleiros de anos.
Hoxe en día é difícil encontrala debido ao desgaste sufrido polo túmulo.
O peor desta situación é que as xuntas directivas cambiantes da Comunidade de Montes de Cabeiro sexan coñecedoras da localización desta mámoa para evitar a súa destrución durante os traballos forestais que habitualmente se realizan por esta zona.
Valoración final
O normal é que a corporación municipal de Redondela, de quen depende en primeira instancia a conservación do noso patrimonio local, velase pola protección deste túmulo.
Debería estar perfectamente localizado e despexado de toda a maleza que o recobre, así como das árbores que medren encima.
Perodicamente é necesario unha inspección de toda esta ruta da mámoas de Monte Mirallo para comprobar a súa evolución e estado de conservación.
O diálogo permanente coas novas directivas da Comunidade de Montes actualizando e informando sobre o patrimonio que deben protexer facilitaría a súa conservación e mesmo divulgación.
Nest sentido, a creación de roteiros escolares, coas súas correspondentes unidades didácticas, contribuiría a que a mocidade tomase conciencia deste patrimonio.
Máis información
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Mámoa GA36045058 (Cabeiro)
Publicado: 9 Outubro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Cabeiro, Mámoas, Ruta 1 da mámoas Deixar un comentario
Localización
Pertence ao itinerario da Ruta 1 das mámoas de Monte Penide proposta nesta web.
A súa localización non é moi doada, por estar oculta entre árbores e ter un camiño ao seu carón. Por outra banda, a escasa altura que presenta o túmulo sobre a superficie dificulta tamén a súa identificación.
Tomamos como referencia a estrada que discorre pola chaira do conxunto tumular e as dúas liñas de alta tensión.
Uns 100 m ao sur das liñas eléctricas, a estrada vese atravesada perpendicularmente por un camiño de terra. Tomamos cara ao leste durante uns 50 metros por este camiño e viramos cara ao sur antes de chegar ao seguinte carreiro que aparece ao final. A uns 40 m atopamos esta mámoa no medio dos piñeiros.
Descrición
As dimensións diametrais son de 10,50 m e 75 cm de altura.
Trátase dunha mámoa de tamaño pequeno, comparada coa media das mámoas desta chaira que roldan os 15 m de diámetro.
No centro presenta unha abertura cónica que ocupa a metade da súa dimensión total.
A vexetación herbácea que arrodea este túmulo é moi mesta e abundante, o que a mantén completamente cuberta e de difícil visión e identificación.
Por outra parte está situada entre unha plantación de piñeiros realizada hai pouco tempo. Todos eles foron plantados seguindo unha disposición lineal. Foi unha sorte que non lle tocase plantar no centro da mámoa algún deles.
Pódese apreciar claramente como algúns dos piñeiros foron plantados sobre a masa tumular da mámoa, coa realización do correspondente burato fondo con algún tipo maquinaria.
As imaxes falan por si mesmas do estado en que se atopa esta tumba neolítica de ao redor do IV milenio antes da nosa era.
Valoración final
A recente plantación de piñeiros sobre a masa tumular pon en evidencia a falta de coñecemento por parte da Comunidade de Montes de Cabeiro da existencia deste mámoa milenaria neste lugar, se non, doutro modo non se entendería que non se gardase un espazo de protección ao redor do túmulo.
Isto manifesta tamén a falta de comunicación existente entre a adminsitración local e as comunidades de montes para buscar conxuntamente as medidas de prevención que eviten as sistemáticas agresións que sofren estes xacigos arqueolóxicos situados en terreos comunais.
Coñecen realmente a directiva da Comunidade de Montes de Cabeiro a existencia desta mámoa nos terreos en que habitualmente desenvolven traballos forestais? Os buratos para plantar os piñeiros teñen que ser realizados con maquinaria que, á vista da disposición da plantación, provocou algún tipo de agresión sobre este enterramento neolítico, ao pasar sobre el coas súas rodas e as manobras correspondentes.
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Mámoa GA36045057 (Cabeiro)
Publicado: 7 Outubro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Cabeiro, Mámoas, Ruta 1 da mámoas Deixar un comentario
Localización
Pertence ao itinerario da Ruta 1 das mámoas de Monte Penide proposta nesta web.
Tomamos como referencia a estrada que discorre pola chaira do conxunto tumular e as dúas liñas de alta tensión.
Uns 50 m ao sur das liñas eléctricas, a estrada vese atravesada transversalmente por un camiño de terra. Tomamos cara ao leste durante uns 100 metros por este camiño e viramos cara ao norte no seguinte carreiro que aparece. A uns 30 m atopamos esta mámoa no medio dos piñeiros.
Descrición
Recoñecer esta mámoa é bastante dificultoso na actualidade. Ao igual que denunciabamos a respecto da mámoa GA36045056, estátamén está case completamente destruída; máis aínda ca a anterior.
Podemos recoñecer o túmulo que forma a maleza que hai na súa superficie, bastante inaccesíbel. Mais a masa tumular da mámoa propiamente dita está case desaparecida.
As medidas son, xa que logo, moi imprecisas de determinar, tanto nos seus diámetros coma en altura.
Na actualidade percíbese un gran burato central que ocupa toda a mámoa e moitos de cascallos e refugallos no seu interior.
Na observación realizada, foi moi difícil precisar incluso se se trataría realmente dunha mámoa, xa que a pedra que está asociada a este túmulo máis parece propia dos restos dunha canteira.
Valoración final
A limpeza completa da contorna deste xacigo permitirá discernir con maior claridade se se trata ou non dunha mámoa asói como das dimensións e estado real de conservación deste posíbel tumulo funerario.
É unha mágoa que se conserve no actual estado en que se pode ver. Instamos á Comunidade de Montes de Cabeiro a menter un especial coidado con esta zona e a colaborar na súa conservación. Calquera intervención que se realice neste lugar, sen o debido coidadoe control, pode causar danos que acaben definitivamente con este probábel xacemento neolítico que a duras penas dá sobrevivido nos últimos anos, logo de máis de cinco mil anos entre nós.
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Mámoa GA36045056 (Cabeiro)
Publicado: 26 Setembro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Cabeiro, Mámoas, Ruta 1 da mámoas Deixar un comentario
Localización
Pertence ao itinerario da Ruta 1 das mámoas de Monte Penide proposta nesta web.
Tomamos como referencia a estrada asfaltada no encontro coas liñas de alta tensión.
Ao sur das dúas liñas electrificadas, a uns corenta metros miramos cara ao leste. No medio do bosque, uns trinta metros cara ao interior atoparemos esta mámoa.
A primeira identificación que atoparemos é unha das pedras da cámara. O que é o túmulo apenas se percibe entre a maleza e as árbores.
Descrición
Esta mámoa ten unha dimensións diametrais de 14 x 12,50 metros. A altura do túmulo é de 0,40 metros.
Como pode verse, a altura do túmulo é moi pequena. De aí que apenas sobresaia do chan formando unha pequena elevación. Isto é debido a que foi perdendo case toda a súa masa tumular.
Entre a maleza poden dexergarse varias lousas con bastante dificultade.
Dous ortóstatos permanecen en posición horizontal, os demais están tirados polo furado central do túmulo. Este furado ocupa todo o que é a mámoa en si, por iso é difícil de apreciar o túmulo na súa forma e dimensión precisa.
1º Ortóstato, o máis grande e sobresaínte, mide 1,30 m de altura sobre o chan e 1,30 m na zona máis ancha. O grosor é de 20 cm.
2º ortóstato, o segundo en posición horizontal, mide 0,55 m de altura e 0,70 m de ancho. O grosor é de apenas 10 cm.
Un 3º ortóstato mide 0,65 m de longo e 0,50 de largo.
Un 4º ortóstato mide 0,70 m de mongo e 0,50 de largo.
Hai unha quinta pedra que non se pode identificar claramente como un ortóstato, senón máis ben coma un resto de pedra de procedencia imprecisa.
A mámoa está rodeada por escavacións de terra, difíciles de identificar en canto á súa función.
Estado de conservación
Está case destruída, moi estragada polo tempo e acción humana principalmente: toda a mámoa está moi alterada por remocións.
Como acabamos de dicir, a parte central está completamente arrasada e retirada case toda a terra do túmulo.
A maleza e as árbores, principalmente piñeiros, ocupan toda a mámoa.
Valoración final
Esta mámoa necesita unha atención moi urxente, debido ao perigo de inminente de desaparición que sofre.
Calquera nova intervención incontrolada que se realice neste lugar pode ser definitiva. Polo tanto cómpre unha limpeza de toda a contorna e o coidado da Comunidade de Montes de Cabeiro para evitar a súa perda completa.
Máis información
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Mámoa GA36045055 (Cabeiro)
Publicado: 24 Setembro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Cabeiro, Mámoas, Ruta 1 da mámoas Deixar un comentario
Localización
Pertence ao itinerario da Ruta 1 das mámoas de Monte Penide proposta nesta web.
Para localizala, partiremos da estrada asfaltada, entre as dúas liñas de alta tensión. Collemos, cara ao leste, por calquera das dúas devasas abertas baixo os cables eléctricos. A uns douscentos metros atopamos un camiño transversal que comunica as dúas devasas. A uns trinta metros da devasa norte, na beira leste do camiño está esta mámoa.
A pesar da abundante vexetación, a elevada protuberancia da mámoa fai sobresaír unha lombeira característica da súa identificación.
Descrición
Esta mámoa ten unha dimensións diametrais de 20,50 x 19,90 metros. A altura do túmulo chega a 1,90 metros.
O tamaño, como pode apreciarse é considerábel, para poder clasificala entra as destacábeis de todo o conxunto.
Presenta unha abundante vexetación e plantacións de piñeiros e outras árbores e abustos sobre o túmulo.
Tamén podemos observar un pequeno cono de espoliación central sen ningún ortóstato que se puidese apreciar a primeira vista.
Estado de conservación
É unha mágoa que unha mámoa destas dimensións esta nas condicións en que se atopa.
Tantas árbores sobre o túmulo están producindo un dano que pode chegar a ser irreparábel e mesmo abocala á súa desaparición. Pensemos nos traballos forestais que haberá que realizar para liberala desta agresión.
No momento actual resulta moi difícil apreciar este exemplar arqueolóxico en toda a súa dimensión. Mesmo se fixeron unhas remocións de terra ao seu carón que afectan a súa configuración orixinal.
Valoración final
É curioso que estando ao lado dunha devasa, todo estea limpo baixo os cables e que en cambio se deixe de lado a limpeza deste importante xacigo arqueolóxico.
Por extensión foron eliminadas todas as árbores que puidesen colidir coa liña de alta tensión, mais non se fixox o mesmo coas árbores que enterran profundamente as súas raíces entre as terras do túmulo.
Estando tan preto a zona que se mantén perodicamente despexada e limpa de cexetación da devasa, nada custaba aproveitar tamén para despexar e limpar esta mámoa de todos estes mesmos elementos de vexetación que tanto dano lle causan, sobre todo considerando que é un monumento arqueolóxico que leva aí dende hai máis de 5.000 anos.
Máis información
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Mámoa GA36045054 (Cabeiro)
Publicado: 22 Setembro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Cabeiro, Mámoas, Ruta 1 da mámoas Deixar un comentario
Localización
Pertence ao itinerario da Ruta 1 das mámoas de Monte Penide proposta nesta web.
Pódese localizar entre as dúas liñas de alta tensión, moi preto da estrada. Está situada entre piñeiros e unha densa vexetación que impiden completamente a súa visibilidade. A pouca altura do túmulo tamén dificultan a súa inmediata localización.
Descrición
As medidas son de 13,75 x 11,25 metros nos seus diámetros. A altura do túmulo é de aproximadamente 1 metro.
No centro da mámoa hai un cono de espoliación no que sobresae un ortóstato 25 cm sobre o nivel da terra e ten un ancho de 60 cm. Non se aprecian as demais pedras do dolmen.
Sobre a mámoa hai plantados varios piñeiros, un deles de grandes proporcións mesmo a carón da depresión central. O resto do tú,mulo está cuberto dunha densa vexetación.
Estado de conservación
A pesar de encontrarse nun lugar bastante accesíbel, dar con ela non é doado debido ás condicións que acabamos de expoñer.
Os piñeiros que hai sobre o túmulo son o problema máis grave que presenta, xa que a medida que van medrando, a agresión que provocan é maior.
Cortar estes piñeiros leva de seu consigo un traballo forestal bastante agresivo contra a mámoa debido ás grandes dimensións que teñen na actualidade; mais o peor aínda é a raíz que queda dentro do túmulo, que xa non se pode extraer sen danar gravemente a masa de terra que lle dá forma.
Valoración final
Hai un traballo inmediato de intervención das distintas entidades implicadas na conservación deste conxunto patrimonial de primeira categoría en Galicia.
Tanto a corporación municipal coma a Comunidade de Montes de Cabeiro teñen unha importante responsabilidade no coidado e atención que estas construcións milenarias precisan.
Algo que foi construído polos nosos devanceiros hai máis de cinco mil anos, e que son ademais as primeiras construciósn humanas que existen en Galicia, non pode ser destruído en apenas unha xeración na actualidade; sobre todo en momentos nos que, en teoría, debería existir un control democrático e responsábel do noso patrimonio.
Esta é a concienciación na que deben traballar todas as entidades implicadas. De non ser así, poucos anos de vida lle podemos dar a este legado arqueolóxico inmemorial.
Máis información
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Mámoa GA36045053 (Cabeiro)
Publicado: 20 Setembro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Cabeiro, Mámoas, Ruta 1 da mámoas Deixar un comentario
Localización
Esta mámoa pertence á Ruta 1 das Mámoas de Monte Penide. Ocupa o punto nº 11 do itinerario proposto.
Podemos falar dunha mámoa illada con respecto á concentración das demais deste conxunto. Encontrámola na marxe dereita da estrada durante o noso itinerario da Ruta 1. Está a uns corenta metros cara ao interior do monte. O punto que nos pode servir como referencia é a liña de alta tensión, xa que se atopa uns cincuenta metros logo de pasar a devasa que se abre por debaixo dos cables. (Ver en Google Maps).
Descrición
A mámoa mide 20,75 x 23,50 metros nos seus diámetros. A altura chega ata 1,75 m.
Todo o túmulo está cuberto de abundante vexetación e árbores como eucaliptos, carballos e piñeiros.
No cono central espoliado só se atopa un ortóstato, os demais desapareceron. Este chanto mide 1,3o m de altura, 1 m de largura e 20 cm de grosor. Este cono central presenta un fondo burato, do que nada se pode precisar debido á abundante vexetación que o cobre.
Estado de conservación
Tal como acabamos de apuntar, o túmulo ten encima eucaliptos, carballos, piñeiros e todo tipo de vexetación.
Isto leva consigo que tanto as raíces, coma os traballos forestais derivados, estraguen cada vez máis esta mámoa.
Valoración final
Aquí intervén tanto a administración local coma a Comunidade de Montes de Cabeiro para restituír e recuperar a contorna da mámoa. Non hai sinalización ningunha que indique onde se sitúa. Mesmo pasa bastante desapercibida como túmulo neolítico para calquera persoa descoñecedora deste ben patrimonial.
As directivas das comunidades de montes son cambiantes, así como as persoas que manexan maquinaria pesada para traballos forestais, en moitos casos todos eles descoñecedores da existencia desta mámoa.
Dende logo, se non se sinaliza no propio lugar, o máis normal é que as persoas que fan traballos forestais non sexan capaces de recoñecela como patrimonio arqueolóxico.
O esperábel sería tamén que a propia Comunidade de Montes, se fose coñecedora da súa existencia e valor, evitase a plantación de árbores sobre o túmulo, ou procedese á súa eliminación e limpeza.
Máis información
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Mámoa GA36045052-b (Cabeiro)
Publicado: 18 Setembro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Cabeiro, Mámoas, Ruta 1 da mámoas Deixar un comentario
Localización
Esta mámoa pertence á Ruta 1 das mámoas de Monte Mirallo. Está situada ao lado da mámoa GA36045052.
Como non aparece nas catalogacións oficiais, denominámola GA36045052-b, por estar situada contigua á anterior.
É máis difícil de percibir ca a outra, por ser de moito menos tamaño e desaparece da vista en canto se cobre de arbustos e maleza. Non obstante, está situada máis preto da estrada e pode percibirse a protuberancia alombada das vexetación que medra sobre ela.
Descrición
Mide ao redor de 14,50 m de diámetro; a altura que sobresae do chan é de aproximadamente 70 cm.
Conserva o túmulo, con cono de espoliación e non posúe ningunha lousa no seu interior que se poida percibir.
Estado de conservación
Está en pésimas condicións debido principalmente a ser pequena e pasar bastante desapercibida por mor da vexetación que a recobre.
Ao ter un túmulo moito menos sobresaínte, os traballos forestais, así como as raíces e malezas deterioran gravemente a súa cuberta de terra.
Por outra banda, tamén está afectada pola estrada que pasa ao seu carón, resultado do asfaltado do camiño forestal que se creara anteriormente.
Asemade, pódese observar como o túmulo está alterado por un poste de telefonía (como lle sucede á Mámoa do Rei) e unha perforación de sumidoiro, da que se pode apreciar claramente a tampa metálica.
Valoración final
Tamén se necesita catalogala e facer unha primeira análise das súas características e estado.
É curioso que estando tan preto da estrada asfaltada, pase tan desapercibida. Ademais forma parte dun conxunto de túmulos próximos á Mámoa do Rei.
Galería de imaxes
Na ligazón seguinte tendes unha galería de fotos de libre uso.
Mámoa GA36045052 (Cabeiro)
Publicado: 16 Setembro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Cabeiro, Mámoas, Ruta 1 da mámoas Deixar un comentario
Localización
Pertence ao itinerario da Ruta 1 das mámoas de Monte Mirallo proposta nesta web. Está moi preto da Mámoa do Rei.
Na mesma man da estrada en que se atopa a Mámoa do Rei, uns cen metros de distancia cara ao sur. É doadamente distinguíbel polas dimensións tan sobresaíntes que aínda conserva.
Descrición
A mámoa 52 é a máis grande de todas as que conforman o conxunto tumular de Monte Penide.
Ten unha dimensión de 27 x 26 metros nos seus diámetros e unha altura que chega ata os 2 metros.
No seu interior podemos sentir as dimensións que estas construcións puideron chegar a ter no seu momento. Pensemos que hoxe, despois de máis de cinco mil anos, conservamos unha parte do enorme que puido ser a arquitectura orixinal destes megálitos funerarios recubertos de terra e coiraza pétrea.
No interior conserva dous ortóstatos: un de 1,40 m de ancho, 1,90 de alto e 30 cm de grosor; e outro de 1 m de ancho, 1,20 m alto e 15 cm de grosor.
Estado de conservación
Ata o ano 2014 o túmulo estivo recuberto de maleza e árbores plantadas sobre a cuberta de terra.
A partir da creación nese ano do Museo virtual de monte Penide, promovido pola asociación Alén Nós de Redondela, coa colaboración das comunidades de montes e o financiamento do Concello de Redondela, conseguiuse realizar unha actuación de limpeza e posta en valor de numerosos xacementos desta montala, entre os que se encontra esta mámoa en particular.
Isto permitiu que a maleza e árbores que a recubrían fosen eliminados e agora, por fin, poidamos admirar este monumento na súa forma e dimensións actuais.
Valoración final
As administracións non deberían ter especial dificultade en convencer as comunidades de montes na concienciación de que a posíbel perda económica que lles podería causar o deixar de usar os túmulos das mámoas para realizaren as súas plantacións de piñeiros iría en beneficio da conservación dun patrimonio cultural que leva entre nós máis de cinco mil anos e que temos a responsabilidade de perpetualo outros cinco mil anos máis, como mínimo.
Dito doutro xeito, os ridículos beneficios económicos duns cantos piñeiros plantados sobre as mámoas non pode primar sobre o interese común do noso patrimonio, permitindo que se perda un monumento neolítico que ten tantos milleiros de anos.
Pensemos que os dolmens son as primeiras construcións humanas que existen en Galicia. Son as obras de arquitectura máis antigas que temos no noso país. En moitos casos verdadeiras obras de arte e enxeñaría tendo en conta a tecnoloxía que posuían naquel momento.
As pedras que empregaron pesaban varias toneladas. Non tiñan útiles de metal para cortalas e darlles forma; só dispoñían de madeira e outros utensilios de pedra para arrancalas das canteiras. Pensemos no traballo inmenso colectivo que tivo que pasar aquela xente para arrastralas ata os lugares en que se erixiron e o traballoso da súa colocación.
Mais sobre todo pensemos no sentido relixioso que tamén se pode adiviñar detrás destas construcións: os vivos habitaban aldeas, seguramente preto das mámoas, que hoxe non conservamos debido a que estarían construídas con madeira. A esperanza de vida era moi baixa, podemos falar de 40 anos aproximadamente.
Desta exposición podemos inferir que para construír vivendas eternas para os seus mortos, é posíbel que tivesen xa un concepto moi evolucionado da vida despois da vida, como algo eterno tamén. Os achados de elementos rituais en moitas da mámoas galegas corroboran tamén esta visión relixiosa destes túmulos funerarios, como lugares sagrados para os seres humanos do neolítico.
Máis información
Mámoa GA36045051 (Cabeiro)
Publicado: 14 Setembro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Cabeiro, Mámoas, Ruta 1 da mámoas Deixar un comentario
Localización
Pertence ao itinerario da Ruta 1 das mámoas de Monte Mirallo proposta nesta web. Ocupa o penúltimo lugar do noso percorrido.
Está situada á beira da estrada, moi preto da Mámoa do Rei, xusto ao outro lado da estrada asfaltada que discorre entre as dúas.
A súa localización é ben doada, a pouco que nos fixemos, malia o deteriorado estado de conservación que presenta.
Descrición
Esta mámoa ten unha medida de 13,60 x 14,50 metros. A altura actual apenas acada 1 metro.
Presenta un corte importante de masa tumular debido á construción da estrada que pasa ao seu carón. Este corte tamén deformou a configuración orixinal do terreo creando unha ruptura paisaxística na continuidade do conxunto tumular que arrodea a Mámoa do Rei.
No cono central da mámoa obsérvanse súas pedras chantadas que poderían corresponder a ortóstatos do dolmen interno.
Ao redor do túmulo tamén podemos constatar a presenza de varios ortóstatos estrado polo chan, que poden pertencer a esta mámoa ou a outras do seu arredor. De feito, ao outro lado da estrada obsérvanse máis ortóstatos tirados entre os piñeiros.
Estado de conservación
Despois do exposto, queda claro que o estado de conservación é calamitoso. Esta mámoa sufriu graves agresións e alteracións que a piques están de facela desaparecer. Hoxe en día é difícil percatarse da súa existencia se non se sabe previamente que se trata dun túmulo neolítico.
Cómpre unha intervención que evite a súa progresiva deterioración e desaparición. Observada dende a parte interior do monte, apréciase con mellor perspectiva o túmulo e os ortóstatos que están ciscados ao seu arredor. Unha limpeza a fondo e unha posta en valor coas apropiadas indicacións espertarían, sen dúbida, a sorpresa das persoas visitantes que na actualidade non contan coa súa presenza, tan preto da Mámoa do Rei como está.
Valoración final
A estrada foi financiada pola Deputación Provincial de Pontevedra. Paradoxalmente, a administración foi neste caso a principal responsábel da agresión patrimonial que sufriu esta mámoa. Daquela, unha asociación cultural de Redondela, Alén Nós, defensora do noso patrimonio cultural, intentou por activa e por pasiva a paralización das obras e a rehabilitación deste conxunto tumular. A intervención agresora da Deputación foi rápida e contundente. Dun día para outro, toda a pista forestal apareceu asfaltada e os feitos consumados.
Máis información
Mámoa do Rei GA36045050 (Trasmañó)
Publicado: 13 Setembro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Cabeiro, Comunidade de Montes de Negros, Comunidade de Montes de Trasmañó, Mámoas, Ruta 1 da mámoas, Ruta 2 das mámoas 2 Comentarios
Localización
Está emprazada no principal cruzamento de camiños que hai entre Cabeiro e Trasmañó. Hoxe en día existe unha estrada asfaltada que rodea esta mámoa, feita a finais dos anos noventa. Pódese chegar á Mámoa do Rei perfectamente en coche e aparcar xusto ao seu carón, tanto dende Cedeira, Trasmañó, Cabeiro e o monte do Vixiador en Candeán.
Descrición
Diámetros: N-S: 20.30 m, L-O: 19.20 m
Altura: 1.75 m
Túmulo: cada vez conserva menos masa tumular debido ás continuas agresións que sofre: árbores plantadas, construción dunha estrada ao seu carón, numerosos tobos de coellos, marco de Telefónica. Aínda así, apréciase a estrutura do túmulo en toda a súa dimensión.
Dolmen: conserva 6 ortóstatos. Falta un nun dos laterais. O conxunto conservado na actualidade dános unha dimensión do tamaño que debeu ter antes da súa degradación. Ao redor da mámoa do Rei hai varios chantos tirados, dos que algún deles puido pertencer a este dolmen. Hai persoas maiores que aseguran recordalo aínda co túmulo de terra ata a parte superior das lousas.
Tradicións
Podedes observar, ademais, que un dos ortóstatos pertencente ao comezo do corredor ten unha cruz inscrita no seu cimo.
Tamén se recolleu a memoria da tradición de ser lugar de parada da mocidade que atravesaba dunha a outra parroquia nos días de festa para parar diante da mámoa do Rei a troulear un pouco.
Outra das mulleres entrevistadas contaba que de pequena subía para esta chaira co gando e lembra a introducirse nalgunhas das mámoas xogando cos cachiños de “azulexos” que había no seu interior e mesmo recordaba ter roto nunha ocasión unha vasilla de barro que estaba enteira.
Estado de conservación
Ao estar nun lugar polo que, grazas á desafortunada estrada, pasan tantos vehículos a diario, as agresións son constantes: os paneis informativos son obxecto de actos vandálicos; os coellos teñen tobos furados con entradas e saídas por todas as partes do pouco de túmulo que vai sobrevivindo.
Ata o ano 2003, o ortóstato central da cabeceira estaba caído no centro da cámara do dolmen. Nese momento acometeuse unha restauración do chanto para devolvelo á súa posición orixinal, que é como podemos velo na actualidade.
Sobre o túmulo tamén hai un pequeno poste de pedra de Telefónica. O enxeñeiro que deseñou ese trazado foi un deses eméritos licenciados que pasan por unha universidade, pero que a universidade non pasa por eles, e marcan liñas rectas nos planos sen importarlles o que leven por diante.
Valoración final
Ata agora, podemos asegurar que o desprezo e indiferenza que mostra a corporación ao completo do concello de Redondela por este conxunto arqueolóxico –quizais o máis importante de Galicia- é absoluta.
Non hai vixilancia de ningún tipo. Non hai medidas efectivas de protección –as comunidades de montes son as auténticas propietarias do noso patrimonio, e fan, desfán, constrúen e destrúen segundo o seu propio criterio-.
A única actuación de información e significación que se levou a cabo foi a sinalización do paso do Sendeiro das Greas por diante da mámoa do Rei. Iso permitiu que se fixese unha intervención no dolmen que concluíu na reposición dun chanto caído.
Máis información
Mámoa GA36045049 (Negros)
Publicado: 12 Setembro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Negros, Mámoas, Ruta 2 das mámoas Deixar un comentarioLocalización
Esta mámoa pertence á Ruta 2 da mámoas de Monte Penide. No mapa aparece secuenciada no itinerario co número 49.
Esta situada na contorna inmediata da denominada Mámoa do Rei, na encrucillada que existe nese lugar, ao pé do camiño que descende cara ao leste.
Descrición
As dimensións diametrais desta mámoa son 17,50 x 17 m. Estamos polo tanto ante unha das mámoas de tamaño mediano de monte Mirallo.
A altura do túmulo chega a 1,10 m.
Non conserva ningún dos ortóstatos da cámara dolménica.
Sobre o túmulo crecen ata once piñeiros que deforman e estragan a mámoa.
Estado de conservación
Está bastante estragado e con moita perda de terra tumular.
Os constantes traballos intensivos forestais que se levan a cabo nesta chaira provocan que o continuo paso de maquinaria sobre os túmulos provoque a súa constante e paulatina perda de masa tumular e esmagamento das mámoas.
É incomprensíbel que a estas alturas a comunidade de montes aínda manteña árbores sobre estes túmulos milenarios. O estrago que lles produce ás mámoas é infinitamente superior á ridícula ganancia que estes piñeiros lles poidan proporcionar.
Por outra parte está situado á beira mesmo dunha pista forestal que presenta una gabia que discorre demasiado preto do túmulo.
Valoración final
Esta mámoa ten a importancia engadida de estar na área de influencia inmediata da Mámoa do Rei, e visualmente é moi perceptíbel por estar situada entre dúas pistas forestais: a principal que discorre polo medio de toda a Chan das Formigas na que se concentran a mayoría das mámoas desta montaña e que conforman a Ruta 2; e por outra banda está tamén acaroada á pista forestal que descende cara ao leste de Monte Mirallo en dirección ao Castro de Negros.
Faise necesaria unha intervención de prevención que evite a progresiva desaparaición desta mámoa por perda de masa tumular e esmagamento provocados polos traballos forestais.
Un entendemento entre administración local e a Comunidade de Montes permitiría realizar un cerramento protector de madeira, por exemplo, que impedise que tanto a maquinaria forestal como outros vehículos motorizados e mesmo as persoas tripen constantemente este túmulo.
Máis información
Mámoa GA36045047 (Trasmañó)
Publicado: 9 Setembro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Trasmañó, Mámoas, Ruta 2 das mámoas Deixar un comentario
Localización
Esta mámoa pertence á Ruta 2 da mámoas de Monte Penide. No mapa aparece secuenciada no itinerario co número 47.
Está próxima á Mámoa do Rei, ao carón da estrada que comunica con Trasmañó, que a tronzou pola metade. Localízase doadamente, a pesar da maleza que a recobre, polo gran chanto solto que hai á súa beira no chan.
Descrición
As dimensións perimetrais desta mámoa son 11,50 x 20,50 m.
A altura do túmulo chega a 1 m no lado norte.
É difícil facer unha descrición precisa desta tumba neolítica. Está gravemente alterada e estragada.
O gran estrago que se pode apreciar e valorar observando as súas irregulares dimensións é que o túmulo está tranzado pola metade nestes momento debido á construción da pista e estrada asfaltada que pasa ao seu carón.
A construción incontrolada das pistas forestais que atravesan este cámpo de mámoas da Chan da Cruz ou Chan das Formigas, provocou a desaparición dalgunhas delas ou a súa mutilación en diferentes graos, como lle sucedeu a esta.
O túmulo só se aprecia no lado norte, xa que o resto foi sometido a unha acción de desmonte e ensanchamento do furado central, onde estarían situadas as lousas que formarían a cámara pétrea.
Está moi cuberta de maleza, arbustos e piñeiros que imposibilitan a observación do seu interior. Obsérvanse restos de cascallos que poden pertencer á coiraza do túmulo.
Moi preto desta mámoa hai un chanto tirado no chan que puido pertencer a ela ou a outra das proximidades.
Valoración final
Ás veces, computar as mámoas existentes realmente en monte Penide é difícil por canto algunhas delas están tan alteradas e agredidas que só se pode deixar constancia da súa presenza naquel lugar.
Estando tan próxima á Mamoa do Rei, a súa exietencia pasa completamente inadvertida e apenas sobresae unha pequena elevación tumular adiviñada entre a maleza que a afoga.
Cumpría que a Comunidade de Montes de Trasmañó mostrase a súa sensibilidade e compromiso na conservación deste monumento funerario de hai milleiros de anos e levase a cabo un labor de desbrozamento e limpeza do túmulo desta mámoa para deixala ao descuberto e se puidese apreciar no que queda.
De non se facer así, esta será outra de tantas mámoas que deaparecerán irremediabelmente nun futuro moi próximo.
Pénsese que no comezo da nosa democracia inventariáronse 58 mámoas en monte Penide. Na actalidade, só fican 37 en total, e algunhas delas nun estado moi deprorábel de conservación, como é este caso.
Durante o período democrático que levamos transcorrido, lévase perdido máis patrimonio arqueolóxico en monte Penide ca nos seis mil anos anteriores.
É responsabilidade de todos, administracións e comunidades de montes a súa preservación e coidado.
Máis información
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Mámoa GA36045036 (Trasmañó-Negros)
Publicado: 9 Setembro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Negros, Comunidade de Montes de Trasmañó, Mámoas, Ruta 2 das mámoas Deixar un comentario
Localización
Esta mámoa pertence á Ruta 2 da mámoas de Monte Penide. No mapa aparece secuenciada no itinerario co número 47.
Está próxima á Mámoa do Rei, ao carón da estrada que comunica con Trasmañó, que a tronzou pola metade. Localízase doadamente, a pesar da maleza que a recobre, polo gran chanto solto que hai á súa beira no chan.
Descrición
As dimensións diametrais desta mámoa son 22,50 x 22,50 m. Estamos polo tanto ante unha das mámoas de gran tamaño diametral de monte Penide.
A altura do túmulo chega a 1,60 m no lado norte.
Presenta algunha alteracións importantes debido as espoliacións que sufriu. Aprécianse dous furados: un no centro, de considerábel dimensión, e outro no lado leste.
Precisamente neste mesmo lado chantaron no medio do túmulo un gran marco divisorio de parroquias (Trasmañó Negros) que non se entende que estea xustamente sobre a mámoa en lugar de telo situado fóra dela, en calquera outro lugar.
No interior da mámoa non se aprecia a existencia xa de ningún ortóstato.
Estado de conservación
A pesar do deteriorada que se atopa, aínda conserva polo lado norte unha apreciábel masa tumular que evidencia o gran tamaño do seu túmulo.
O peor para a súa conservación por máis anos é a cantidade de piñeiros que se plantaron recentemente sobre a superficie do túmulo.
As raíces destes piñeiros, cando medren, van constituír un serio perigo para a delicada consistencia do túmulo, conservada ata actualidade despois de máis de cinco mil anos.
Por outra parte, canto máis se deixen medrar estes piñeiros máis difícil será a súa corta sen danar a mámoa debido á utilización das ferramentas necesarias, as persoas que a esmagarán continuamente durante estes labores e a maquinaria pesada que haberá que empregar para mover as árbores.
Valoración final
É unha mágoa a agresión ocasionada polo enorme marco divisorio que lle chantaron encima. Por outra parte, ao pertencer a dúas parroquias distintas, podemos observar incongruencias tales como a diferente actividade que realiza cada comunidade de montes sobre ela.
Obsérvase curiosamente como os piñeiros e maleza da zona correspondente á parroquia de Negros foron cortados, e en cambio os piñeiros e maleza correspondentes á comunidade de montes de Trasmañó continúan sobre o túmulo.
A implicación das comunidades de montes na conservación de todo este patrimonio é fundamental; sen ese compromiso non hai futuro posíbel para este grandioso campo de enterramento neolítico, dos mellores de Galiza, que conservamos no concello de Redondela.
O emprego de maquinaria pesada para os labores forestais. A produción intensiva e extensiva de árbores plantadas segundo miras exclusivas de produción madeireira, sen un mínimo de atención á conservación do patrimonio existente ao seu arredor está levando á súa paulatina desaparición.
Baste sinalar que nun inventario do ano 1978 aparecen 58 mámoas localizadas nesta montaña; trinta e dous anos máis tarde quedan 37 túmulos. Podemos constatar como nos últimos anos de democracia, cando máis leis de protección e sensibilidade existen, lévase destruído máis patrimonio ca nos cinco mil anos anteriores.
Máis información
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Mámoa GA36045038 (Negros)
Publicado: 9 Setembro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Negros, Mámoas, Ruta 2 das mámoas Deixar un comentario
Localización
Esta mámoa pertence á Ruta 2 das mámoas de Monte Penide. No mapa aparece secuenciada no itinerario co número 38.
Para localizala, tomamos como referencia a Mámoa do Rei e diríxímonos pola pista de terra que sae cara ao norte dende ela. A uns cento cincuenta metros de distancia, á beira do camiño, podemos ver o que queda desta mámoa na actualidade.
Descrición
Esta mámoa foi arrasada pola pista que se abriu ao seu carón. Só se conserva a metade do que foi o túmulo orixinal.
As dimensións acutais son de 16 m no eixo lonxitudinal ao camiño, o que representaría o diámetro total da mámoa, e 11,5 m no eixo transversal ao camiño, evidencia clara nas súas dimensións da agresión que a tronzou pola metade.
Toda a superficie do que resta da mámoa está cuberta de vexetaciójn e árbores plantadas encima.
Valoración final
Así remata a historia de seis mil anos ininterrompidos de existencia deste monumento funerario. Un final marcado polo descoñecemento da súa importancia e relevancia histórica.
Pensemos que se destruíu una das primeiras construcións humanas que se realizaron en Galiza. Non existen outras construcións anteriores tan relevantes e transformadoras da paisaxe. Orixinalmente hai que imaxinar esta mámoa cunha altura aproximada que sobrepasaba os dous metros e un diámetro que posibelmente chegaría aos 20 m.
A súa edificación foi realizada de forma colectiva con utensilios propios da idade de pedra, cortando e movendo lousas de varias toneladas que dispuxeron formando a cámara funeraria interior, xa espoliada e desaparecida, e logo cubríndoa de terra, alternando con capas de coiraza de cascallos para manter a súa consitencia.
Estaba rodeada de máis de cincuenta mámoas neste mesmo lugar ata hai poucos anos. Agora só restan outras 34 máis.
A apertura indiscriminada destas pistas recentes, marcando liñas rectas que arrasan todo ao seu paso, levou por diante varias destas mámoas, como podemos ver nos exemplos das catalogadas como a mámoa GA36045047 e a mámoa GA36045051. Outras xa desapareceron completamente, sobre todo aquelas que lles tocou estar debaixo das liñas de alta tensión que atravesan esta montaña por varios lugares. As devasas abertas no seu percorrido arrasou con vairos exemplares. A maiores, o traballo forestal tan intensivo e extensivo ao que se somete a explotación forestal de Monte Penide leva consigo a utilización de maquinaria pesada que ocasiona danos irreparábeis en todas elas, xa que se encontran espalladas por todo o territorio de constante repoboación. O máis claro exemplo é a completa desaparición da mámoa GA36045032 a finais do ano 2011, debido á apertura dunha explanada neste lugar de plantación forestal.
Somos conscientes de que as cambiantes directivas das comunidades de montes descoñecen a identificación, localización e existencia da maioría destas mámoas. Por outra parte, non dispoñen de cartografía municipal detallada dos elementos patrimoniais de obrigada conservación. Por tanto, mentres non haxa un diálogo fluido entre as administracións e as comunidades de montes para a preservación deste legado milenario e irrepetíbel.
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Mámoa desaparecida GA36045032 (Negros-Cedeira)
Publicado: 9 Setembro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Cedeira, Comunidade de Montes de Negros, Mámoas, Ruta 2 das mámoas 3 Comentarios
Localización
Esta mámoa pertence á Ruta 2 da mámoas de Monte Penide. No mapa aparece secuenciada no itinerario co número 32.
Para localizar o lugar deste túmulo, tomamos como referencia a denominada Mámoa do Rei. Dende aquí parte un camiño en dirección norte que atravesa lonxitudinalmente esta chaira onde se atopa o conxunto megalítico.
Ao final da pista de terra chegamos a unha encrucillada na que nos dirixiremos ao leste cara a unha liña de alta tensión. Á altura da primeira torreta, ao outro lado do camiño, estaba localizada esta mámoa, apenas a 10 m de distancia da seguinte mámoa que está ao seu carón, tal como se aprecia na imaxe superior.
Descrición
No momento en que se redacta este artigo, xaneiro de 2011, aínda é perfectamente perceptíbel o lugar en que se atopaba esta mámoa ata hai uns meses.
Podemos apreciar a gran zona circular terrosa, arrodeada de herba, que deixou como marca o arrasamento que sufriu; así o evidencia a circunferencia que forma o perímetro do túmulo.
Esta mámoa estaba catalogada oficialmente co número que aparece no título deste artigo, e de acordo cos datos correspondentes a esa catalogación podemos informar das dimensións que tiña no momento da súa desaparición.
Os seus diámetros eran de 17,20 x 15,25 m respectivamente, unhas dimensións que a achegaban ás grandes mámoas desta montaña. a altura do túmulo conservado apreciábase claramente dende o camiño aínda que só conservase 60 cm de altura no seu lado norte. Ao estar situada nunha zona chá, era claramente perceptíbel.
Na parte central do túmulo contiña o típico furado central no que non se conservaban, aparentemente, chantos pertencentes á cámara funeraria do interior.
Espallados pola a mámoa sobresaían numerosos cachotes pertencentes á coiraza do túmulo, esas capas consecutivas de terra e cachotes de pedra coas que se lle daba firmeza e consistencia ao túmulo que cobre as grandes lousas interiores que forman o dolmen.
Agora mesmo, estes cachotes pertencentes á coiraza están arrombados nun recanto do terreo amoreados de calquera xeito.
Nunha pescuda visual superficial polo interior do espazo que ocupou a mámoa apareceu a flor de terra un machado pulimentado neolítico. Este machado formou parte das ofrendas ou do enxoval que acompañou a algunha das persoas enterradas nesta tumba. Nestas dúas imaxes pode verse o machado no propio lugar de localización. Na imaxe precedente ocupa o primeiro plano da fotografía, coa torreta ao fondo.
Valoración final
Que aparecese un machado íntegro daquela época na superficie da terra que antes pertencería ao fondo da mámoa fainos pensar na cantidade de material neolítico que se puido perder nesta agresión patrimonial. Normalmente estes obxecto de gran valor arqueolóxico e antropolóxico para coñecermos a forma de vida e crenzas que posuían os seres humanos de hai uns seis mil anos, aparecen ao longo do corredor de entrada ao centro da mámoa e no interior do propio dolmen. Toda unha perda que xa é irreversíbel. 
De todos os xeitos, aínda se debería realizar unha prospección de urxencia no lugar que ocupaba para poder rescatar calquera outro obxecto ou utensilio que puidese quedar soterrado a maior profundidade. Descoñecemos cal sería o fondo orixinal da mámoa. A rasante actual non ten por que coincidir, coa inicial de cando foi erixida.
Pensemos e tomemos conciencia de que a mámoa que tan iloxicamente foi destruída era más antiga cas as propias pirámides de Exipto. Este templo funerario que agora perdemos de monte Penide foi construído uns dous mil anos antes ca as primeiras pirámides dos faraóns.
Monte Penide ten un conxunto de 35 templos funerarios deste tipo. Se estivesen convenientemente conservados, escavados e postos en valor social como o están as pirámides, deixariamos de mirar univocamente para fóra e valorariamos máis os grandes tesouros que posuímos dentro do no noso concello.
Este é un labor que implica unha toma de responsabilidade real das administracións en colaboración coas comunidades de montes.
Este conxunto tumular do neolítico, e en particular esta mámoa irremediabelmente desaparecida, é patrimonio de todos, non é unha propiedade particular de ninguén.
Máis información
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitardes converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Petróglifo da Porteliña II GA36045025 (Trasmañó)
Publicado: 23 Agosto 2008 Filed under: Comunidade de Montes de Trasmañó, Petróglifos Deixar un comentario
Localización
Chegamos a el collendo a entrada á área recreativa da Poza da Lagoa, dende Trasmañó. Conforme se colle a pista que leva a ela, está na ladeira que sobe á nosa dereita. Hai un carreiro que sobe xusto ata os gravados, que están nunha gran laxe a rentes do chan. As vistas sobre a ría son excepcionais, sobre todo na hora do solpor.
Descrición
O deterioro progresivo e acelerado que se produciu nestes gravados en moi poucos anos fai que a descrición actual non teña nada que ver coa que coñecemos hai apenas quince anos.
Atopamos unha laxe plana, a rentes do chan, con gravados distribuídos por gran parte da súa superficie.
No croquis que podemos ofrecer na actualidade, elaborado tras un estudo completo e catalogación dos xacigos arqueolóxicos desta montaña, realizada en 1997 por Santiago Vázquez Collazo, xa non aparecen algunha formas visíbeis anos antes.
Aínda así, destacan especialmente o gran número de cazoletas agrupadas por diferentes lugares (1, 2, 3, 5, 8, 10, 12, 13) ou asociadas a formas circulares (7, 9, 11, 14, 15, 16, 17). As cozoletas son de moi diferentes tamaños, dende moi pequenas ata algunhas de relevante profundidade e diámetro (entre 9 e 12 cm). Aquí podemos engadir que nalgúns casos hai cazoletas grandes rodeadas de cazoletas pequenas (10, 12, 13)
Tamén salientan os grupos circulares (9, 11, 14, 16, 17), case todos cun só trazado e só un gravado ten dous círculos concéntricos. Os tamaños oscilan entre os 11 cm (16), 23 cm (11, 17), 34 cm (14) e os 58 cm (9) de diámetro de cada un deles.
Outro dos elementos a destacar son os dous gravados naviculares. Habituais noutros moitos lugares, en Monte Penido só existen aquí estes dous e outros dous en Coto do Corno, na outra ladeira da montaña, sobre o val do Maceiras. Alí tamén están vinculados a un numeroso grupo de gravados circulares e cazoletas, así como un cervo.
Estado de conservación
O deterioro é patente a nada que observemos os gravados. A pedra estase descompoñendo a unha velocidade moi rápida. A superficie esfarélase e os sucos actuais case están desaparecidos e de moi difícil apreciación nalgúns casos.
Valoración final
A Porteliña está vinculada á Poza da Lagoa. Toda esta ladeira estaba chea de laxes que desapareceron baixo as picas dos picapedreiros. Só se conservou esta laxe completa. Hai un petróglifo máis na parte baixa desta aba formado por coviñas. Abaixo de todo, ao lado da pista, hai un novo vieiro asfaltado que vai cara a un restaurante. Á entrada dese vieiro agora asfaltado había dous gravados de círculos concéntricos que desapareceron recentemente baixo o cemento. Solicitouse permiso municipal para cementar máis dun cento de metros de camiño? E se así foi, coidou a corporación municipal –non só é responsabilidade do
goberno- que eses gravados non fosen sepultados?
Podemos afirmar rotundamente que a corporación municipal de Redondela non controla nada do que suceda con todo este patrimonio arqueolóxico: nin asfaltados, nin desbrozamentos, nin uso de maquinaria pesada no monte, nin construción de tendidos eléctricos ou telefónicos, nin repoboacións forestais… nin nada de nada de nada.
Desapareceu máis patrimonio arqueolóxico nos poucos anos que levamos de democracia ca nos últimos cinco mil anos. Non será que levan dende sempre as mesmas persoas apoltronadas na corporación coa mesma incompetencia, inoperancia e falta de ideas ano tras ano para solucionar este gran problema?
Con respecto á preservación destes gravados, hai xa moitos anos que os arqueólogos levan propoñendo medidas de protección contra a erosión das propias laxes, sobre todo na actualidade, coa chuvia ácida, da que Galicia é ademais unha especial prexudicada.
Se non se toman medidas apropiadas que defendan os gravados da erosión natural, en poucos anos non serán recoñecíbeis a maioría dos gravados que observamos na actualidade.
Isto pódese ver dun xeito aínda máis alarmante nos únicos gravados de armas que temos en Redondela, que están na Poza da lagoa. Atopar hoxe unha alabarda é unha tarefa case reservada ás persoas
avezadas e que coñecen esta rocha dende hai moitos anos.
Máis información
Galería fotográfica: Angel de Prado.
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Monte Mirallo (Redondela) 
