Petróglifos da Chan da Cruz GA36045029 (Trasmañó)
Publicado: 6 Maio 2012 Filed under: Chan da Cruz, Comunidade de Montes de Trasmañó, Petróglifos Deixar un comentario
Localización
Está situado no extremo noroeste da penechaira do conxunto tumular da Chan da Cruz, á beira do camiño que conduce á área recreativa da Poza da Lagoa, na parte inferior da aba que descende dende o alto de Penide.
Ten un doado acceso dende a Mámoa do Rei, seguindo pola pista de terra central que percorre o gran conxunto tumular en dirección norte. Ao chegarmos á seguinte encrucillada, tomaremos o camiño da nosa esquerda que conduce á área recreativa.
Descrición
Todo este conxunto de gravados está sobre un grande afloramento rochoso que podemos dividir en varias partes para unha mellor observación dos diferentes motivos.
Zona 1
É a que está situada na entrada a este lugar dende o camiño. Atopámola a rentes do chan e vai subindo gradualmente ante nós.
Motivo 1
Dous círculos concéntricos de 30 cm de ancho o exterior, cunha coviña central de 8 cm rodeada por seis coviñas máis de menor tamaño. Estes círculos concéntricos presentan un suco de saída,d escribindo unha curva, de 25 cm de lonxitude, en dirección sur.
Motivo 2
Figura oval de 20 x 13 cm, situada ao carón do motivo anterior, con catro coviñas no seu interior.
Motivo 3
Ao carón do motivo 1, polo norte, constátanse polo menos tres coviñas con algunha figura máis de moi dificil apreciación.
Motivo 4
Ao carón do motivo 1, polo leste, obsérvase unha figura cuadrangular incompleta.
Motivo 5
Situado a 30 centímetro ao sur do motivo 2, aparecen dous círculos concéntricos, incompletos debido á rotura que presenta a laxe, de 20 cm de ancho o exterior. No seu interior vense tres coviñas.
Motivo 6
Máis ao sur, a 50 cm do anterior, atopamos un gravado moi desgastado que está formado por un círculo concéntrico, de 30 cm de diámetro, con coviña central aproveitando una pequena protuberancia da rocha, xunto con outras coviñas máis pequenas ao seu redor. Presenta tamén suco de saída duns 20 cm de lonxitude.
Zona 2
A continuación da zona 1, cara ao norte, a rocha comeza a subir en lixeira pendente.
Neste lugar atopamos polo menos unhas 14 pequenas cruces gravadas todas xuntas. O tamaño máximo é de 12 cm. Están moi desgastadas e apenas son perceptíbeis.
Zona 3
Plano vertical da gran rocha, cara ao leste dos anteriores gravados. A superficie é bastante irregular e dificulta a apreciación dos gravados existentes.
Consta de tres motivos circulares entrelazados.
Motivo 1
Situado na parte esquerda deste panel vertical. Está formado por dous círculos concéntricos con coviña central aproveitando unha pequena protuberancia da pedra.
Motivo 2
Situado a continuación do anterior, no centro dos tres que forman este conxunto. Presenta un círculo irregular atravesado por unha diáclase da propia rocha.
Motivo 3
Situado á dereita do panel. Está formado por unha combinación de tres círculos concéntricos con coviña central. Presenta suco de saída cara ao norte que remata nunha pequena figura oval.
Motivo 4
Debaixo do motivo 3 hai unha pequena plataforma horizontal que presenta distintos gravados moi irregulares de difícil valoración. Non obstante o que se pode apreciar con máis claridade son varias coviñas repartidas por toda ela.
Zona 4
Subida á parte superior da rocha. Pegado ao panel vertical discorre unha lixeira inclinación da rocha que permite o acceso á parte superior.
Ao longo deste paso atopamos tres figuras circulares.
Motivo 1
Na base mesmo desta subida, ao pé da zona 2 das pequenas cruces, atópase con moita dificultade, aproveitando un suave alombamento da superficie, unha combinación de dous círculos concéntricos con coviña central. Esta combinación está tan desgastada que xa apenas se pode ver, máis ca cunha luz moi apropiada.
Motivo 2 (foto 1273)
Está situado na parte central desta subida. Aparecen moi desgastados, sobre unha suave protuberancia alombada que forma a rocha, unha combinación de dous círculos concéntricos con coviña central.
Motivo 3 (foto 1303)
A uns 50 cm a continuación do motivo anterior na subida, aparece unha figura formada por un círculo concéntrico con coviña central.
Zona 5
Parte superior da gran rocha.
Nela aparece un único motivo principal que é a gran cruz gravada na súa superficie. Mide 64 x 64 cm e presenta unha profundidade de rebaixe de 10 cm.
Zona 6
Parte baixa da caída sur da gran rocha. A beira da zona de entrada dende o camiño, atopamos unha figura cruciforme.
A parte superior da figura está formada por un círculo pequeno; a continuación o suco vertical, atravesado por outro horizontal de menor tamaño; e remata na parte inferior cunha forma triangular de vértices non apuntados, senón redondeados.
Zona 7
Na caída leste desta gran rocha atopamos unha pequena plataforma horizontal inserida na propia pedra.
A plataforma esta bordeada por un suco cuadrangular que a envolve. No seu interior hai varias coviñas.
Na parte norte desta pequena plataforma apréciase unha protuberancia que foi aproveitada para gravar ao seu arredor un suco que conecta co que acabamos de describir anteriormente. Sobre a protuberancia obsérvanse tamén varias coviñas.
Estado de conservación
A gran rocha que vemos na actualidade é o que fica do gran conxunto pétreo que descende dende o alto de Penide ata este lugar e que foi completamente esnaquizado polos canteiros para a obtención de pedra.
O seu valor divisorio de parroquias foi o que lle permitiu sobrevivir ata a actualidade.
Non obstante, este conxunto está sufrindo unha importante agresión de desgaste polo paso continuo de motos de montaña e persoas sobre os gravados, principalmente sobre os da zona 1, os máis relevantes e representativos de todo este conxunto.
Outros están sufrindo un desgaste moi acusado polo paso de persoas, que son os da zona 4 de subida á parte superior da rocha. Son tres combinacións de círculos concéntricos dos cada vez menos perceptíbeis.
O conxunto de cruces da zona 2 está case desaparecido tamén debido ao meso motivo ca os anteriores.
De non acometerse unha intervención de acoutamento do paso sobre os gravados, en poucos anos non vai quedar case nada deles.
Tradición oral
Sobre a rocha, como xa quedou dito, está a gran cruz gravada que dá nome a todo este lugar. A súa disposición como antiga división parroquial leva asociada unha lenda que sobrecolle pola súa dimensión e significación.
Nos camiños parroquiais que arrodean este lugar consérvase a tradición das procesións de ánimas, a Compaña. Esta procesión sae nas noites en que morre algunha persoa nunha das parroquias que aquí se delimitaban. Cada parroquia ten a súa Compaña de ánimas. Con cada procesión de almas vai sempre unha persoa viva da propia parroquia, diante da comitiva de espíritos. Contan as historias recollidas que cando vai saír a Compaña, preto da media noite, esa persoa viva érguese da cama (antes a xente deitábase moito máis cedo, recollíase cando se facía de noite) e diríxese, como somnámbula, ata a Chan da Cruz e senta sobre a rocha, ao lado da gran cruz gravada, agardando a que veña a procesión de almas polo camiño da súa parroquia ata ese lugar. En canto chega, levántase e ponse diante da comitiva portando algún dos elementos que tradicionalmente leva consigo (un caldeiro con hisopo, unha cruz…) e van camiñando ata a casa do defunto para recoller a súa alma.
Gravados rupestres vinculados con lendas de procesións de ánimas. Terán algunha relación real na súa significación orixinal, e que a lenda transmite como tradición?
Valoración final
No ano 1929 un grupo de investigadores pertencentes inmorredoira Xeración Nós acudiu a estes lugar atendendo un chamado que os puxo en aviso de que estaba desaparecendo un gran conxunto de gravados rupestres baixo os martelos e ciceis dos canteiros.
Efectivamente, toda esta aba do alto de Penide estaba sendo completamente arrasada polos picapedreiros que só deixaron sen tocar esta gran rocha de divisoria parroquial.
O resultado da súa expedición foi reflectida en dous artigos publicados na Revista Nós nos que se daba conta da desaparición do gran conxunto de gravados que existiu en todo este lugar.
Mesmo hai debuxos realizados polos membros da expedición nos que se recompoñían anacos de rochas xa rotas para deixar constancia, cando menos, dos gravados que se perderan para sempre.
O que se leva perdido nesta montaña é moito máis ca o que se conserva na actualidade. O que acabamos de dicir sobre a desaparición no ano 1929 da maioría dos gravados desta zona é unha evidencia do que debeu ocorrer nas incontábeis canteiras que hai por toda a montaña.
Isto lévanos a pensar que naquela época do Bronce, toda a montaña debeu ser un gran complexo rupestre decorado por todos os lugares e recantos.
Unha perda que é extensiva a outros períodos da nosa prehistoria: pensemos que no ano 1978, nos comezos do actual período democrático, había un mapa que inventariaba 58 mámoas na Chan de Penide. Na actualidade só quedan 35, e algunhas delas xa vivindo os seus últimos días.
Este dato lévanos a afirmar que nos últimos trinta anos de democracia perdeuse máis patrimonio arqueolóxico do Neolítico nesta montaña que nos cinco mil anos anteriores de historia dende que foron erixidas, contando ademais con todas as medidas de protección que as leis lles outorgan.
Máis información
Petróglifos da Poza da Lagoa I
Publicado: 26 Febreiro 2012 Filed under: Comunidade de Montes de Trasmañó, Petróglifos, Zona Poza da Lagoa Deixar un comentario
Localización
Este conxunto de gravados rupestres está situado nas inmediacións da área recreativa da Poza da Lagoa. Dende a zona central da área recreativa, iniciamos un camiño de baixada que pasa pola poza e fonte de auga que dá nome a este lugar e 40 m máis adiante atopamos á dereita do camiño unhas rochas. Os gravados están espallados por varias delas.
En total este conxunto está formado por cinco rochas. Moitos dos petróglifos que imos describir aquí non son nada doados de ver a simple vista. Agardamos que as fotografías axuden na pescuda dos últimos trazos que permanecen dalgúns deles, antes da súa definitiva desaparición.
Descrición
Rocha 1
É a que está apegada ao camiño, a rentes do chan, cunha superficie lixeiramente alombada. Presenta dous motivos gravados.
Motivo 1
Unha figura cuadrangular de 22 x 18 cm coas esquinas lixeiramente redondeadas. Está situada na parte norte da súa superficie.
Motivo 2
Na zona NO, unha figura formada por dous círculos concéntricos de 33 cm de diámetro. Presenta un pequeno suco de saída de 34 cm de lonxitude. Por dentro da figura circular aparecen un total de 6 coviñas.
Rocha 2
Situada a uns 5 m ao norte da anterior, presenta una superficie lisa, duns 15 cm de altura, cuarteada por traballos de cantería, que se observan nos cortes que presenta. As figuras están case desaparecidas e son apenas perceptíbeis máis ca ao tacto. Baixo esta apreciación detéctase un suco duns 50 cm de lonxitude que ten anexas tres liñas e unha figura ovoide perpendiculares.
Rocha 3
Situada a uns 2,50 m ao NO da rocha nº 1, presenta unha superficie irregular a rentes do chan, moi próxima á rocha 4. Os gravados son apenas perceptíbeis. O que mellor se aprecia é unha coviña dus 8 cm de diámetro. Ao seu arredor apenas se notan ao tacto trazos irregulares que non forman unha figura recoñecíbel.
Rocha 4
Está situada a uns 3 m ao sueste da rocha 3. A superficie é irregular, cunha pequena inclinación cara ao sur. Os petróglifos semellan formar unha unidade de conxunto constituída por tres motivos.
Motivo 1
Un cruciforme de base circular, de 22 x 10 cm.
Motivo 2
Un cruciforme de base triangular, de 20 x 8 cm, rodeado doutros trazos que envolven a súa contorna.
Motivo 3
Un suco duns 20 cm que discorre pola parte inferior do motivo 2, e ao que están unidos os trazos que envolven ese cruciforme. Os remates das puntas deste suco son curvos, e pola parte inferior presenta catro pequenas liñas perpendiculares anexas ao suco principal.
No seu conxunto, inda que poidan semellar figuras antropomorfas, trátase de dous cruciformes. Un deles curiosamente parece formar unidade co motivo 3 a modo de pedestal con elementos decorativos que envolven o cruciforme ao redor.
A súa adscrición ao Bronce xa non sería tan clara, tanto polo trazo dos sucos, bastante máis estreito e de picado en V notoriamente máis recente ca os petróglifos que ten ao seu redor nesta contorna da Poza da Lagoa, de sucos máis anchos, con forma de U aberto e moito máis desgastados polo paso dos anos.
Normalmente estes cruciformes adoitan asociarse a épocas medievais e poderían servir como divisorias parroquiais; de feito, por este lugar pasa a estrema que divide as parroquias de Trasmañó e Cedeira.
Ao carón destas figuras, a 1,5 m ao SO delas, obsérvase tamén con nitidez unha pequena cruz gravada na pedra.
Rocha 5
A uns 10 m ao norte das anteriores, na zona de descenso do terreo, aparece unha laxe plana a flor de terra; no seu lado sur atópase o último dos petróglifos deste grupo I da Poza da Lagoa. Tamén está moi desgastado, polo que a súa percepción resulta bastante dificultosa.
Motivo 1
Círculo de 50 cm de diámetro con coviñas no seu interior.
Motivo 2
Grupo de 5 coviñas espalladas pola contorna do círculo anterior, con diferentes tamaños que oscilan entre os 4 cm e os 8 cm.
Estado de conservación
A degradación natural que están sufrindo estas rochas é moi considerábel. Estamos asistindo aos últimos momentos de posibilidade de visualización dalgúns destes destes gravados.
Erosión natural, acción humana, traballos forestais na zona, toda unha serie de factores que aceleran a desaparición destes petróglifos.
Das cinco rochas descritas, en catro delas apenas se poden apreciar os gravados existentes, xustamente nas catro rochas máis antigas, as que podemos adscribir á epoca da Idade do Bronce, hai uns catro mil anos.
A que mellor se conserva é a que ten gravados cruciformes que se poden situar en épocas máis recentes, quizais ao redor da Idade Media, como sucede noutros casos semellantes.
Valoración final
O conxunto de gravados rupestres de Poza da Lagoa comprende tres grupos diferentes que abranguen esta zona concreta da montaña.
Temos unha ampla representación de motivos que van dende os máis simples, que son as coviñas, presentes en todos os grupos, pasando por figuras circulares simples ata chegar aos máis importantes de monte Penide, que son as representacións de armas, existentes tanto no Grupo II como no Grupo III da Poza da Lagoa. No seu conxunto forman unha das máis emblemáticas e importantes de toda Galiza, e son as únicas existentes no concello de Redondela.
Mais todos estes gravados están nun perigo inminente de desaparición. Tanto no que atinxe a este Grupo I do presente artigo, coma as armas dos outros dous grupos, os sucos estánse esvaecendo a unha velocidade demasiado acelerada. As armas xa é moi dificil de aprecialas durante o día; as mellors imaxes que puidemos conseguir delas foron tomadas de noite baixo luz artificial.
A acción humana pisando continuamente estes gravados acelera a súa desaparición na actualidade. Moitas veces por descoñecemento da súa dimensión e localización concreta, así coma polo emprego de utensilios de remarcado sobre a pedra na procura de velos con maior claridade.
Neste caso estamos ante unha emerxencia arqueolóxica: se non se intervén xa nesta área, en pouco tempo non existirá case nada.
As comunidades de montes de Trasmañó e Cedeira, xunto coas administracións máis directamente implicadas teñen nas súa mans a preservación desta riqueza. Paneis, valados, recomendacións, etc contribuirán a unha acción pedagóxica de toma de conciencia da cidadanía na responsabilidade de conservación do que temos neste momento.
A Poza da Lago é na actualidade unha área de lecer á que se achegan diariamente numerosas familias e grupos de persoas. Unha área construída sobre unha aldea da Idade do Bronce, ao redor da que aínda conservamos varios grupos de gravados rupestres, xunto cunha mámoa que seguramente pode ser anterior. Todo un conxunto cultural que enriquecería aínda máis o aproveitamente de lecer familiar que atrae a tantas persoas a este lugar.
Máis información
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Pétroglifos Poza da Lagoa II GA26045019 (Trasmañó)
Publicado: 14 Outubro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Trasmañó, Petróglifos, Zona Poza da Lagoa Deixar un comentario
Localización
Este conxunto de gravados rupestres está situado nas inmediacións da área recreativa da Poza da Lagoa. Dende a zona central da área recreativa, iniciamos un camiño de baixada que pasa pola poza e fonte de auga que dá nome a este lugar e 70 m máis adiante atopamos unha desviación á dereita. Conforme tomamos esa desviación collemos inmediatamente de novo á dereita, na propia encrucillada, descendendo cara a unha laxes planas que atopamos inmediatamente.
Na aplicación de Google Maps atoparedes numerosas imaxes que vos axudarán a situarvos con maior precisión.
Descrición
Este conxunto etá formado por tres rochas que a continuación describiremos detalladamente.
Rocha 1
É a primeira que atopamos no noso descenso.
Conxunto 1
Presenta unha gran circunferencia de 2,60 m de diámetro. Dende o seu interior, en dirección leste-oeste, discorren dúas liñas case paralelas que saen do circo pola parte oeste. O tipo de suco que trazan estas figuras, máis estreito e anguloso, fai pensar que posibelmente sexan de realización moito máis moderna ca os gravados que atoparemos a continuación.
Conxunto 2
No seguinte treito desta rocha, fixándonos na súa zona norte, veremos unha espada ou puñal incompleto; o gravado só conserva a súa folla. Ten uns 37 cm de lonxitude.
A continuación vemos outra espada ou puñal completo, con empuñadura. Mide en total uns 60 cm de lonxitude e 17 cm de largo.
A carón da folla desta arma podemos ver unha coviña duns 6 cm de diámetro.
As armas forman entre si un ángulo de case 90º.
Entre estas dúas armas, na parte central da laxe, podemos atopar outra coviña de forma ovalada, cunhas dimensión de 9 x 7 cm.
Estas dúas figuras están en moi mal estado de conservación e apenas se dexergan na pedra se non temos unha luz apropiada.
Rocha 2
A separación natural que presenta esta ocha con respecto ás outras dúas que a arrodean está formada por cadansúa diaclasa nas estremas.
No noso percorrido de descenso polas laxes, ao chegarmos a esta, atoparemos o primeiro motivo á nosa esquerda, en dirección sur. Trátase de oito coviñas dispostas en dúas fileiras de tres coviñas e outra fileira de dúas coviñas na parte superior.
A parte central da rocha presenta diferentes liñas de formas irregulares de difícil comprensión. Unha destas liñas está conectada a unha coviña central de forma ovalada de 9 x 7 cm. Estas liñas irregulares, con formas rectas e curvas, conservan un trazo máis visíbel ca os das rochas adxacentes.
Entre este conxunto de liñas irregulares hai dous motivos que se poden identificar, pola súa forma, como posíbeis alabardas.
Unha delas presenta un mango completo de 66 cm, rematando nunha cabeza de alabarda de 20 cm de longo e 10 cm de largo. O enmangue non describe unha liña recta, senón que presenta unha pequena creba na parte central.
A outra alabarda está conectada coa primeira: o seu posíbel enmangue semella saír da punta da anterior alabarda, cuns 37 cm de lonxitude e rematar nunha cabeza de alabarda de 24 cm e longo e 10 cm de largo.
Rocha 3
No final deste percorrido, chegamos a unha laxe na que se atopan os motivos máis salientábeis de todo este conxunto da Poza da Lagoa. Trátase dun grupo de armas que, xunto cos da Auga da Laxe en Gondomar, son dos máis representativos da zona sur de Pontevedra.
O primeiro que topamos no noso percorrido, na zona leste da rocha, son dúas coviñas de 4 e 7 cm respectivamente.
A continuación unha espada ou puñal con empuñadura. Ten unha lonxitude total de 50 cm e 24 cm de ancho de folla. Ao carón da empuñadura hai unha coviña asociada a pequenos sucos sen identificación precisa.
Perpendicular a esta arma hai outro puñal máis pequeno, tamén con empuñadura.
A ambos os lados deste puñal vemos dúas alabardas, das tres que forman o conxunto.
A alabarda situada pola banda do norte do puñal ten un enmangue de 74 cm que aproveita unha fendedura natural da pedra. A cabeza triangular da alabarda mide 20 cm de longo e 18 de largo.
A alabarda situada pola banda sur do pequeno puñal ten un enmangue de 64 cm e unha cabeza triangular de 22 cm de longo e 17 cm de largo. Case apegada á cabeza desta alabarda obsérvase outra forma triangular incompleta de 20 cm de longo e 17 cm de largo.
Entre estas dúas alabardas hai varios sucos de difícil identificación, sobre todo tendo en conta o acusado desgaste que presentan os gravados da laxe.
A terceira alabarda, situada pola banda sur desta última, ten un enmangue algo máis curto, de 42 cm de lonxitude. A cabeza triangular da alabarda mide 20 cm de longo e 16 cm de largo. Asociada á parte superior desta alabarda hai unha figura que parece continuación e que ten unha forma máis oval, de 25 cm de longo e 12 de largo.
Valoración final
O estado de conservación desta última rocha, e a principal de todo o conxunto, é deplorábel, e apenas se poden percibir os gravados de armas. O desgaste que sofren é moi importante. Para dificultar aínda máis a súa observación, a vexetación que medra ao seu arredor impide a entrada de luz apropiada ao atardecer, que é o mellor momento para observalos.
Aquí é moi necesario un entendemento apropiado entre a administración local e a Comunidade de Montes de Trasmañó para conservar estes gravados e facilitar a súa visita.
Non se entende que sendo estes os motivos rupestres máis representativos de monte Penide non haxa ningún tipo de posta en valor social: non existe nin sinalización para chegar a eles, nin coidado da contorna (os labores forestais realizados neste mesmo lugar foron denunciados publicamente por diversos colectivos debido á falta de protección que sufriron durante as intervencións), nin carteis que os identifiquen e informen das súas características e, naturalmete, o correspondente valado de protección coas indicacións necesarias para non estragar coas nosas pisadas ou intentos de redebuxado os gravados que tan infrutuosamente se conservan na actualidade.
Esta situación é aínda máis rechamante se pensamos que están situados nunha área de lecer á que acoden moitas persoas cada fin de semana.
Entendámolo ben: a Poza da Lagoa en todo o seu conxunto está situada nunha área de habitación haumana que pode remontarse quizais a hai máis de cinco mil anos de antigüidade.
Nesta área recreativa atópase unha mámoa, mais outra nas proximidades, posibelmente da época neolítica (entre 5.000-6.000 anos de antigüidade). En toda a zona por onde se creou o espazo de lecer atopáronse restos de útiles domésticos da Idade do Bronce – Calcolítico, o que nos indica que aquí houbo unha poboación asentada, coas súas vivendas, etc, que nos sitúa hai uns 3.000-4.000 anos de antigüidade. Esta poboaciaón foi tamén a que realizou os gravados rupestres que existen espallados por toda esta área recreativa e arredores.
Como é posíbel que as persoas visitantes deste parque forestal non sexan informados de que están camiñando sobre a propia historia, que están facendo os seus xantares e movéndose por un lugar no que existiu unha aldea hai tantos milleiros de anos, que aínda conserva tumbas e gravados rupestres tan fermosos e importantes daquelas épocas tan temperás da nosa historia?
Podemos subir a pasar un día de lecer e de paso levar para a nosa casa unha gran lección de historia, vivida no propio lugar en que se desenvolveron os nosos devanceiros, comprendendo moito mellor a paisaxe e o territorio que habitaron, a súa forma de vida, a súa arte gravada nas pedras e a súa espiritualidade manifestada na forma tan especial que tiveron de enterrar e perpetuar a vida eterna dos seus mortos.
Máis información
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Pétroglifos Poza da Lagoa III GA26045020 (Trasmañó)
Publicado: 13 Outubro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Trasmañó, Petróglifos, Zona Poza da Lagoa Deixar un comentario
Localización
Este conxunto de gravados rupestres está situado nas inmediacións da área recreativa da Poza da Lagoa. Dende a zona central da área recreativa, iniciamos un camiño de baixada que pasa pola poza e fonte de auga que dá nome a este lugar e 70 m máis adiante atopamos unha desviación á dereita. Conforme tomamos esa desviación, a uns 50 m de distancia collemos inmediatamente de novo á dereita e atoparemos á beira do camiño unha laxe de forma alongada e alombada, duns 10 m de longo e 50 cm de altura.
Na aplicación de Google Maps atoparedes numerosas imaxes que vos axudarán a situarvos con maior precisión.
Descrición
Neste 3ª conxunto de gravados da Poza da Lagoa só nos constaba a catalogación dun petróglifo formado por un círuculo de coviñas. As pescudas nocturnas con luz artificial, así como as que mellor aproveitaron a luz solar do nacente e do poñente, ao longo de carias visitas, permitiron localizar varios gravados máis que a continuación detallaremos.
Figura 1. Círculo de coviñas.
Está situada a 3 m de distancia ao sur da rocha principal, a rentes do chan, normalmente oculta pola maleza e liques que a recobren.
Está conformado por 13 coviñas dispostas en círculo. 10 delas no perímetro exterior e as outras tres no interior.
O diámetro total é de 20 cm e as coviñas teñen un diámetro aproximado de 3 cm cada unha.
Figura 2. Dúas espadas curtas.
Están situadas na parte superior central da rocha principal. Para localizalas abonda con nos fixarmos na diaclasa central que percorre a rocha en toda a súa lonxitude. Os gravados das dúas espadas localízanse unha a cada lado desta fenda, moi próximas unha da outra.
Espada curta 1: a súa punta mira cara ao norte. Conta con folla e empuñadura. As súas dimensións son de 25 cm de longo e 10 cm de largo.
Espada curta 2: a súa punta mira cara ao sur. Conta con folla e empuñadura. As súas dimensións son iguais ás da espada 1.
Resulta curiosa a disposición das súas figuras, cada unha a un lado da diaclasa, apuntado en direccións opostas e, aínda que están desprazadas unha respecto da outra, as súas puntas coinciden case á mesma altura.
Zona sur da rocha
A diaclasa central que percorre lonxitudinalmente o lombo desta rocha etá cortada perpendicularmente na súa zona sur por outra diaclasa. Esta fenda delimita unha nova zona na que atopamos tres figuras.
Figura 3. Círculo.
Na parte central desta zona sur da rocha atopamos un círulo concéntrico con coviña central.
Figura 4. Coviña.
Na parte leste desta zona da rocha, moi próxima ao bordo, existe unha gran coviña que ten uns 12 cm de diaámetro e 6 cm de fondo.
Figura 5. Forma indeterminada.
Apegada á diaclasa, na súa parte central atopamos unha serie de gravados con forma indeterminada. A feitura dos sucos permítenos poder incluílos como gravados artificiais, non naturais.
Valoración final
Este conxunto de gravados está preto, a uns 18 metros ao sur, do conxunto denominado Poza da Lagoa II, onde tamén se rexistran numerosas armas.
A conexión temática de ámbalas dúas é moi directa, polo que agardamos que nun futuro se poñan en relación ambos grupos de petróglifos. Ete que acabamos de ver engade, ademais, o fermoso círculo de coviñas tan ben conservado baixo a capa de terra e lique que o cobre habitualmente.
Curiosamente, na rocha II do conxunto Poza da Lagoa II, tamén hai un grupo de 11 cazoletas, mais desta vez formando unha figura cuadrangular, moi mal conservada, nun avanzado estado de desgaste.
Engadindo estas duas espadas curtas que acabamos de describir, temos un conxunto global de diferentes representacións de armas, con diferentes tamaños, que van dende os puñais, as espadas curtas, ata outras de maior lonxitude e largura.
A mágoa é, coma sempre, o abandono e descoñecemento destes gravados. Agardamos que a partir de agora a Comunidade de mOntes de Trasmañó, así como a corporación municipal, vaian contando con maior información sobre o formidábel patrimonio que teñen nas súas mans e poñan todo da súa parte para preservalo e difundilo adecuadamente.
Indicadores, paneis informativos cos debuxos e fotografías correspondentes que eviten que a xente rañe nas pedras pola súa conta con calquera tipo de obxecto agresor para os gravados, valado protector ao redor das rochas e unha limpeza e coidado da contorna, contribuírán a unha posta en valor tanto educativa como social que tan necesaria é nunha zona, ademais, moi frecuentada por persoas e familias que se achegan ata a área recreativa da Poza da Lagoa.
Máis información
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Mámoa do Rei GA36045050 (Trasmañó)
Publicado: 13 Setembro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Cabeiro, Comunidade de Montes de Negros, Comunidade de Montes de Trasmañó, Mámoas, Ruta 1 da mámoas, Ruta 2 das mámoas 2 Comentarios
Localización
Está emprazada no principal cruzamento de camiños que hai entre Cabeiro e Trasmañó. Hoxe en día existe unha estrada asfaltada que rodea esta mámoa, feita a finais dos anos noventa. Pódese chegar á Mámoa do Rei perfectamente en coche e aparcar xusto ao seu carón, tanto dende Cedeira, Trasmañó, Cabeiro e o monte do Vixiador en Candeán.
Descrición
Diámetros: N-S: 20.30 m, L-O: 19.20 m
Altura: 1.75 m
Túmulo: cada vez conserva menos masa tumular debido ás continuas agresións que sofre: árbores plantadas, construción dunha estrada ao seu carón, numerosos tobos de coellos, marco de Telefónica. Aínda así, apréciase a estrutura do túmulo en toda a súa dimensión.
Dolmen: conserva 6 ortóstatos. Falta un nun dos laterais. O conxunto conservado na actualidade dános unha dimensión do tamaño que debeu ter antes da súa degradación. Ao redor da mámoa do Rei hai varios chantos tirados, dos que algún deles puido pertencer a este dolmen. Hai persoas maiores que aseguran recordalo aínda co túmulo de terra ata a parte superior das lousas.
Tradicións
Podedes observar, ademais, que un dos ortóstatos pertencente ao comezo do corredor ten unha cruz inscrita no seu cimo.
Tamén se recolleu a memoria da tradición de ser lugar de parada da mocidade que atravesaba dunha a outra parroquia nos días de festa para parar diante da mámoa do Rei a troulear un pouco.
Outra das mulleres entrevistadas contaba que de pequena subía para esta chaira co gando e lembra a introducirse nalgunhas das mámoas xogando cos cachiños de “azulexos” que había no seu interior e mesmo recordaba ter roto nunha ocasión unha vasilla de barro que estaba enteira.
Estado de conservación
Ao estar nun lugar polo que, grazas á desafortunada estrada, pasan tantos vehículos a diario, as agresións son constantes: os paneis informativos son obxecto de actos vandálicos; os coellos teñen tobos furados con entradas e saídas por todas as partes do pouco de túmulo que vai sobrevivindo.
Ata o ano 2003, o ortóstato central da cabeceira estaba caído no centro da cámara do dolmen. Nese momento acometeuse unha restauración do chanto para devolvelo á súa posición orixinal, que é como podemos velo na actualidade.
Sobre o túmulo tamén hai un pequeno poste de pedra de Telefónica. O enxeñeiro que deseñou ese trazado foi un deses eméritos licenciados que pasan por unha universidade, pero que a universidade non pasa por eles, e marcan liñas rectas nos planos sen importarlles o que leven por diante.
Valoración final
Ata agora, podemos asegurar que o desprezo e indiferenza que mostra a corporación ao completo do concello de Redondela por este conxunto arqueolóxico –quizais o máis importante de Galicia- é absoluta.
Non hai vixilancia de ningún tipo. Non hai medidas efectivas de protección –as comunidades de montes son as auténticas propietarias do noso patrimonio, e fan, desfán, constrúen e destrúen segundo o seu propio criterio-.
A única actuación de información e significación que se levou a cabo foi a sinalización do paso do Sendeiro das Greas por diante da mámoa do Rei. Iso permitiu que se fixese unha intervención no dolmen que concluíu na reposición dun chanto caído.
Máis información
Mámoa GA36045047 (Trasmañó)
Publicado: 9 Setembro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Trasmañó, Mámoas, Ruta 2 das mámoas Deixar un comentario
Localización
Esta mámoa pertence á Ruta 2 da mámoas de Monte Penide. No mapa aparece secuenciada no itinerario co número 47.
Está próxima á Mámoa do Rei, ao carón da estrada que comunica con Trasmañó, que a tronzou pola metade. Localízase doadamente, a pesar da maleza que a recobre, polo gran chanto solto que hai á súa beira no chan.
Descrición
As dimensións perimetrais desta mámoa son 11,50 x 20,50 m.
A altura do túmulo chega a 1 m no lado norte.
É difícil facer unha descrición precisa desta tumba neolítica. Está gravemente alterada e estragada.
O gran estrago que se pode apreciar e valorar observando as súas irregulares dimensións é que o túmulo está tranzado pola metade nestes momento debido á construción da pista e estrada asfaltada que pasa ao seu carón.
A construción incontrolada das pistas forestais que atravesan este cámpo de mámoas da Chan da Cruz ou Chan das Formigas, provocou a desaparición dalgunhas delas ou a súa mutilación en diferentes graos, como lle sucedeu a esta.
O túmulo só se aprecia no lado norte, xa que o resto foi sometido a unha acción de desmonte e ensanchamento do furado central, onde estarían situadas as lousas que formarían a cámara pétrea.
Está moi cuberta de maleza, arbustos e piñeiros que imposibilitan a observación do seu interior. Obsérvanse restos de cascallos que poden pertencer á coiraza do túmulo.
Moi preto desta mámoa hai un chanto tirado no chan que puido pertencer a ela ou a outra das proximidades.
Valoración final
Ás veces, computar as mámoas existentes realmente en monte Penide é difícil por canto algunhas delas están tan alteradas e agredidas que só se pode deixar constancia da súa presenza naquel lugar.
Estando tan próxima á Mamoa do Rei, a súa exietencia pasa completamente inadvertida e apenas sobresae unha pequena elevación tumular adiviñada entre a maleza que a afoga.
Cumpría que a Comunidade de Montes de Trasmañó mostrase a súa sensibilidade e compromiso na conservación deste monumento funerario de hai milleiros de anos e levase a cabo un labor de desbrozamento e limpeza do túmulo desta mámoa para deixala ao descuberto e se puidese apreciar no que queda.
De non se facer así, esta será outra de tantas mámoas que deaparecerán irremediabelmente nun futuro moi próximo.
Pénsese que no comezo da nosa democracia inventariáronse 58 mámoas en monte Penide. Na actalidade, só fican 37 en total, e algunhas delas nun estado moi deprorábel de conservación, como é este caso.
Durante o período democrático que levamos transcorrido, lévase perdido máis patrimonio arqueolóxico en monte Penide ca nos seis mil anos anteriores.
É responsabilidade de todos, administracións e comunidades de montes a súa preservación e coidado.
Máis información
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Mámoa GA36045036 (Trasmañó-Negros)
Publicado: 9 Setembro 2011 Filed under: Comunidade de Montes de Negros, Comunidade de Montes de Trasmañó, Mámoas, Ruta 2 das mámoas Deixar un comentario
Localización
Esta mámoa pertence á Ruta 2 da mámoas de Monte Penide. No mapa aparece secuenciada no itinerario co número 47.
Está próxima á Mámoa do Rei, ao carón da estrada que comunica con Trasmañó, que a tronzou pola metade. Localízase doadamente, a pesar da maleza que a recobre, polo gran chanto solto que hai á súa beira no chan.
Descrición
As dimensións diametrais desta mámoa son 22,50 x 22,50 m. Estamos polo tanto ante unha das mámoas de gran tamaño diametral de monte Penide.
A altura do túmulo chega a 1,60 m no lado norte.
Presenta algunha alteracións importantes debido as espoliacións que sufriu. Aprécianse dous furados: un no centro, de considerábel dimensión, e outro no lado leste.
Precisamente neste mesmo lado chantaron no medio do túmulo un gran marco divisorio de parroquias (Trasmañó Negros) que non se entende que estea xustamente sobre a mámoa en lugar de telo situado fóra dela, en calquera outro lugar.
No interior da mámoa non se aprecia a existencia xa de ningún ortóstato.
Estado de conservación
A pesar do deteriorada que se atopa, aínda conserva polo lado norte unha apreciábel masa tumular que evidencia o gran tamaño do seu túmulo.
O peor para a súa conservación por máis anos é a cantidade de piñeiros que se plantaron recentemente sobre a superficie do túmulo.
As raíces destes piñeiros, cando medren, van constituír un serio perigo para a delicada consistencia do túmulo, conservada ata actualidade despois de máis de cinco mil anos.
Por outra parte, canto máis se deixen medrar estes piñeiros máis difícil será a súa corta sen danar a mámoa debido á utilización das ferramentas necesarias, as persoas que a esmagarán continuamente durante estes labores e a maquinaria pesada que haberá que empregar para mover as árbores.
Valoración final
É unha mágoa a agresión ocasionada polo enorme marco divisorio que lle chantaron encima. Por outra parte, ao pertencer a dúas parroquias distintas, podemos observar incongruencias tales como a diferente actividade que realiza cada comunidade de montes sobre ela.
Obsérvase curiosamente como os piñeiros e maleza da zona correspondente á parroquia de Negros foron cortados, e en cambio os piñeiros e maleza correspondentes á comunidade de montes de Trasmañó continúan sobre o túmulo.
A implicación das comunidades de montes na conservación de todo este patrimonio é fundamental; sen ese compromiso non hai futuro posíbel para este grandioso campo de enterramento neolítico, dos mellores de Galiza, que conservamos no concello de Redondela.
O emprego de maquinaria pesada para os labores forestais. A produción intensiva e extensiva de árbores plantadas segundo miras exclusivas de produción madeireira, sen un mínimo de atención á conservación do patrimonio existente ao seu arredor está levando á súa paulatina desaparición.
Baste sinalar que nun inventario do ano 1978 aparecen 58 mámoas localizadas nesta montaña; trinta e dous anos máis tarde quedan 37 túmulos. Podemos constatar como nos últimos anos de democracia, cando máis leis de protección e sensibilidade existen, lévase destruído máis patrimonio ca nos cinco mil anos anteriores.
Máis información
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Petróglifo da Porteliña II GA36045025 (Trasmañó)
Publicado: 23 Agosto 2008 Filed under: Comunidade de Montes de Trasmañó, Petróglifos Deixar un comentario
Localización
Chegamos a el collendo a entrada á área recreativa da Poza da Lagoa, dende Trasmañó. Conforme se colle a pista que leva a ela, está na ladeira que sobe á nosa dereita. Hai un carreiro que sobe xusto ata os gravados, que están nunha gran laxe a rentes do chan. As vistas sobre a ría son excepcionais, sobre todo na hora do solpor.
Descrición
O deterioro progresivo e acelerado que se produciu nestes gravados en moi poucos anos fai que a descrición actual non teña nada que ver coa que coñecemos hai apenas quince anos.
Atopamos unha laxe plana, a rentes do chan, con gravados distribuídos por gran parte da súa superficie.
No croquis que podemos ofrecer na actualidade, elaborado tras un estudo completo e catalogación dos xacigos arqueolóxicos desta montaña, realizada en 1997 por Santiago Vázquez Collazo, xa non aparecen algunha formas visíbeis anos antes.
Aínda así, destacan especialmente o gran número de cazoletas agrupadas por diferentes lugares (1, 2, 3, 5, 8, 10, 12, 13) ou asociadas a formas circulares (7, 9, 11, 14, 15, 16, 17). As cozoletas son de moi diferentes tamaños, dende moi pequenas ata algunhas de relevante profundidade e diámetro (entre 9 e 12 cm). Aquí podemos engadir que nalgúns casos hai cazoletas grandes rodeadas de cazoletas pequenas (10, 12, 13)
Tamén salientan os grupos circulares (9, 11, 14, 16, 17), case todos cun só trazado e só un gravado ten dous círculos concéntricos. Os tamaños oscilan entre os 11 cm (16), 23 cm (11, 17), 34 cm (14) e os 58 cm (9) de diámetro de cada un deles.
Outro dos elementos a destacar son os dous gravados naviculares. Habituais noutros moitos lugares, en Monte Penido só existen aquí estes dous e outros dous en Coto do Corno, na outra ladeira da montaña, sobre o val do Maceiras. Alí tamén están vinculados a un numeroso grupo de gravados circulares e cazoletas, así como un cervo.
Estado de conservación
O deterioro é patente a nada que observemos os gravados. A pedra estase descompoñendo a unha velocidade moi rápida. A superficie esfarélase e os sucos actuais case están desaparecidos e de moi difícil apreciación nalgúns casos.
Valoración final
A Porteliña está vinculada á Poza da Lagoa. Toda esta ladeira estaba chea de laxes que desapareceron baixo as picas dos picapedreiros. Só se conservou esta laxe completa. Hai un petróglifo máis na parte baixa desta aba formado por coviñas. Abaixo de todo, ao lado da pista, hai un novo vieiro asfaltado que vai cara a un restaurante. Á entrada dese vieiro agora asfaltado había dous gravados de círculos concéntricos que desapareceron recentemente baixo o cemento. Solicitouse permiso municipal para cementar máis dun cento de metros de camiño? E se así foi, coidou a corporación municipal –non só é responsabilidade do
goberno- que eses gravados non fosen sepultados?
Podemos afirmar rotundamente que a corporación municipal de Redondela non controla nada do que suceda con todo este patrimonio arqueolóxico: nin asfaltados, nin desbrozamentos, nin uso de maquinaria pesada no monte, nin construción de tendidos eléctricos ou telefónicos, nin repoboacións forestais… nin nada de nada de nada.
Desapareceu máis patrimonio arqueolóxico nos poucos anos que levamos de democracia ca nos últimos cinco mil anos. Non será que levan dende sempre as mesmas persoas apoltronadas na corporación coa mesma incompetencia, inoperancia e falta de ideas ano tras ano para solucionar este gran problema?
Con respecto á preservación destes gravados, hai xa moitos anos que os arqueólogos levan propoñendo medidas de protección contra a erosión das propias laxes, sobre todo na actualidade, coa chuvia ácida, da que Galicia é ademais unha especial prexudicada.
Se non se toman medidas apropiadas que defendan os gravados da erosión natural, en poucos anos non serán recoñecíbeis a maioría dos gravados que observamos na actualidade.
Isto pódese ver dun xeito aínda máis alarmante nos únicos gravados de armas que temos en Redondela, que están na Poza da lagoa. Atopar hoxe unha alabarda é unha tarefa case reservada ás persoas
avezadas e que coñecen esta rocha dende hai moitos anos.
Máis información
Galería fotográfica: Angel de Prado.
Navegadores GPS
Podedes introducir o lugar onde está no voso navegador GPS.
(Se necesitades converter o arquivo .GPX xenérico para o voso navegador concreto, descargade o programa PoiEdit, e despois > Menú Herramientas>Conversor de paquetes).
Monte Mirallo (Redondela) 